Bir şey hakkında üç şey: Milorad Paviç
Milorad Paviç'i daha iyi anlayabilmek için, -bir film, bir kitap, bir şarkı, bir resim, eser ya da kişi fark etmez- bize hangi "üç şey"i önerebilirsiniz?
Kadir Daniş:
1. Hazar Sözlüğü
Milorad Paviç'i anlamak için her şeyden evvel Hazar Sözlüğü'nü anlamak gerekir. Ne ilginçtir ki esasında Hazar Sözlüğü'nü anlamak için de biraz Paviç'i anlamak lazım. Ama umutsuzluğa düşmeden şansımızı deneyelim: Hazar Sözlüğü, korkunç bir kitap. Oval bir labirent. İçinde tekinsiz bir masal diyarı barındıran ışıl ışıl ama kapkaranlık, simsiyah ama rengarenk bir kuyu. Bir sözlük-roman Hazar Sözlüğü. İçinde Hazar polemiğiyle ilgili kişiler, yerler, olaylar ve bazen de eşyalar hakkında maddeler bulunan bu kitabı istediğiniz yerinden açarak okuyabilirsiniz. İsterseniz madde madde mütalaa edebilir yahut daldan dala atlayabilirsiniz. Ama gözünüz korkmasın, okumaya neresinden başlarsanız başlayın kitaptaki muhteşem hikâye kafanızda tamamlanacak.
2. Diller
Paviç dilleri çok seviyor. Antik dilleri, modern dilleri, ölü dilleri, muhtemelen daha önce adını bile duymadığınız dilleri ve varlığı şaibeli dilleri; hepsine bayılıyor bu adam. Mesela Hazar Sözlüğü'nde Arapça, İbranice, Grekçe, Türkçe, Slavca, Hazarca, Ulahça, Eflakça gibi pek çok dil anılıyor. Bu dillerden kelimelerle laf oyunu yaptığına göre Paviç pek çok dile, hadi hakim demeyelim de, aşina. Oturmuş, incelemiş, lezzet almış, dillerle eğlenmiş, onlarla oynamış ve onları rüyalarında görmüş! O yüzden dil üstüne düşünmek, dile biraz farklı bir bakış açısıyla bakmaya çalışmak Paviç'i daha iyi anlamaya yarayacaktır.
3. Dinler Tarihi
Hazar Sözlüğü'nde dinler tarihi çok yer tutar. Eşsiz Parça ve Mavi Kitap'ta da, Hazar Sözlüğü'ndeki gibi açık açık olmasa da, pek çok dini gönderme, atıf vesaire mevcut. Görünen o ki Paviç dilleri olduğu gibi dinleri de seviyor, hatta öyle ki üç semavi dinin akaidine, anlam dünyasına, efsanevi anlatılarına filan epey aşina. Sırat Köprüsü'nün kıldan ince kılıçtan keskin olmasından tutun, Grekçe Yeni Ahit'teki nüanslara ya da Tevrat tefsirlerine kadar. O yüzden biraz dinler tarihi okumak, en azından üç semavi dinin tarihini ayrıntılı bir biçimde araştırmak Paviç'i ve eserlerini daha iyi anlama konusunda okurlara epey yardımcı olacaktır.