Akaretler Sıraevleri Beşiktaş’ın tarihî mimarisini günümüze taşıyan önemli yapı
İstanbul’umuzun ilk toplu konutlarından olan ve Beşiktaş-Maçka arasında, Şair Nedim ve Spor Caddelerinin birleşim yerindeki eğimli arazide yer alan Akaretler Sıraevleri, caddenin kıvrımlarına adeta inci gibi dizilmiş anıtsal ölçekte bir yapı grubudur.
Yapılış amacına baktığımızda; Sultan Abdülaziz’in Maçka’da inşa ettirmeyi düşündüğü Aziziye Camii’ne gelir temin etmek için kira amaçlı “akar” olarak bu konutları yaptırdığı bilinmektedir. 1875 yılında yapımına başlanan sıraevlerin mimarı, ünlü saray mimarları çıkartmış olan meşhur Balyan ailesinin fertlerinden Sarkis Balyan’dır. Padişahın tahttan indirilmesiyle, Aziziye Camii tamamlanamamış ancak Akaretler Konutları bitirilerek günümüze kadar farklı fonksiyonlarla kullanılagelmiştir. İmparatorluğun son döneminde, özellikle 19 yüzyılın ikinci yarısından itibaren İstanbul’da görülmeye başlanan sıraevler, değişen sosyo-ekonomik yapıyla birlikte orta tabakanın genişlemesi, göç ve yangınlar sonucu artan konut ihtiyacının giderilmesine yönelik bir uygulama olarak karşımıza çıkmıştır. Elmadağ Surp Agop Evleri ve Fener, Kumkapı, Yeldeğirmeni gibi semtlerdeki küçük ölçekli örneklerin yanında Akaretler gibi anıtsal büyüklükte evler de bu amaçla inşa edilmiştir.
Akaretler Sıraevleri; konum ve büyüklükleri farklılık gösteren 66 parsel üzerindeki 133 konuttan ibarettir. Plan olarak iki ana tip ve bunların varyasyonları görülmektedir. Mekânların büyüklükleri, giriş ve merdivenlerin konumu, oda sayıları gibi detaylar evleri birbirinden ayırıcı unsurlardır. Cephe düzeni açısından da iki tipoloji vardır. Birinci tipteki yapıların orta katında çıkma ve üzerinde balkon yer alır. Çıkmaların ön pencereleri, büyük ve yüksek kemerleriyle anıtsal özelliktedir. İkinci tipte ise çıkma yer almazken en üst katta balkon konumlanmıştır. Bu gruptaki yapılar daha mütevazıdır. Giriş katla birinci kat arasında kalın ve düz bir profil, ayırıcı detay olarak kullanılmıştır. Her bir yapıda fark edilmeyen ancak bütününe bakıldığında hissedilen sürekliliği ve ritim duygusunu vermede, çıkmaların ve profillerin katkısı oldukça önemli olmuştur. Genel olarak Akaretler Sıra Evleri’nin cephe düzenine baktığımızda, yuvarlak kemerler ve kilit taşının vurgulanması gibi niteliklerden Neoklasik Üslubu izleyebilmekteyiz. Diğer bir husus olarak; yapı grubunda mutfakların çok kullanışsız ve küçük mekânlar olması, bu yapıların salt kira amaçlı değil, Dolmabahçe Sarayı personelinin barınması için de kullanıldıklarını akla getirmektedir. Bu durumda yemeğin saraydan taşınıyor olması da mümkündür.
İnşa edildiği yıllardan günümüze gelene kadar, önemli şahsiyetleri ağırlamış olan yapı grubunda 2. Abdülhamid döneminin saray ressamı olan ünlü sanatçı F. Zonaro da kalmış ve 50 nolu ev hem atölye hem konut olarak kendisine tahsis edilmiştir. Yaklaşık 12 yıl boyunca çalışmalarını burada sürdüren sanatçı pek çok ünlü kişiyi konuk etmiş ve özel derslerle eğitim vermiştir. Günümüzde özel sektör tarafından ticari ağırlıklı olarak kullanılmakta olan Akaretler Sıraevleri, son yıllarda geçirdiği restorasyon uygulamaları ile kültür hayatımızın bir parçası ve zenginliği olarak yaşamaya/yaşatılmaya devam etmektedir.
*Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.