Chris Marker ve La Jetée: Bilimkurguya yön veren kısa film
Tahmin edilen isimleriyle yazar… Paris’te doğduğu söylense de geçmişi hakkında bir şeyler bulmak zor. Hayatındaki neredeyse her şeyi ellerini devasa hareketlerle sallayarak anlatan çoğu yönetmenden uzak bir duruş sergileyen Marker, kendisine gelen röportaj tekliflerini reddetmiş, fotoğrafçı olmasına rağmen fotoğraflarının çekilmesine mümkün olduğunca izin vermemiş. Ulan Batur’da da doğduğu iddia edilen Marker’ın doğum yeri, sanki ölmüş de mezarının yeri bilinmiyormuş gibi bir havayla konuşulmuş.
Kim yönetti?
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Fransa'da felsefe öğrencisi, Fransa'nın Alman işgali sırasında Fransız Direnişi'nin bir parçası olan FTP’nin üyesi, savaş sırasında Fransa'dan ayrılıp ABD Hava Kuvvetleri'nde paraşütçü ve savaştan sonra gazeteci olan Marker’in cv’si çılgınca uzayıp gitmiş. Bazin’le tanıştıktan sonra hayatı değişen daha doğrusu bize göre hayatı durağanlaşan yönetmen, meşhur Esprit dergisinde siyasi yorumlar, şiirler, öyküler ve film eleştirileri yazmış. Gazetecilikle beraber fotoğrafçılık, romancılık ve editörlük yapan Marker, belgeseller çekip Afrika sanatı, Sibirya Kasabaları, Çin efsaneleri, İsrail Devleti’nin geçmiş ve Küba-ABD ilişkileri gibi konulara değinmiş. 1959’da Les Astronautes adlı bir animasyon filmde çalışan, 70’e yakın filmde parmağı bulunan Marker 2012’de hayatını kaybetti.
Ne yönetti?
Gelecekteki 3. Dünya Savaşı'nda geçen film,nükleer çatışmalardan sonra geride kalan ve yeraltında yaşayan bir grup insanın vahşi savaş öncesindeki zamanlara geri dönmeye odaklı çalışmalarını anlatıyor. Basit bir zamanda yolculuk hamlesiyle geçmişe gönderilen “kobay adam”ın zamanla kendi çocukluğuna doğru ilerlemeye başladıktan sonra işlerin karışmasını aktaran fotoroman film, sadece bir sahnede görebildiğimiz karakterin göz kırpıp hafifçe hareket etmesi gibi, sakince sinema tarihindeki yerini alıyor. Romansal argümanının ötesinde, otobiyografik bir projeden başka bir şey olan La Jetée esasen; bir çocukluk aşkı figürünün geri dönüşüne bağlı hayata dair imgelerin, ortaya çıktıkları hikâyenin içinde kararıp yok olması. Tıpkı bir yüzün, portreyi bir fikirden veya ortada olmayan bir kişinin temsilinden başka bir şey yapan benzerlik kavramından kurtulamaması gibi.
Nasıl yönetti?
Tamamı fotoğraf karelerinden ve dış ses anlatımından oluşan distopya-bilimkurgu örneği La Jetée, türüne göre zekice düşük bütçe kullanımına başvurmuş. Boğazda düğümlenen fotoğraflardan sonra dış sesin tavrıyla izleyiciyi rahatlatan film, voice over’ın en uyumlu örneklerden birini göstermiş. Oyunculuk, kurgu, görüntü yönetmenliği gibi akla ilk etapta gelen kriterlerden arda kalan detayların kaliteli biçimde işlendiği La Jetée; Héléne Chatelain, Davos Hanich, Germano Facetti, William Klein, Jacques Ledoux ve (anlatıcı) Jean Négroni’den oluşan oyuncu kadrosuna sahip. Filmin yapımcısı ise Fransız Yeni Dalgası’nın en önemli yapımcılarından Anatole Dauman. Filmin kurgucusu ise, 1996 yapımı Play kısa filminin yönetmenliğini Samuel Beckett ile beraber yapan Jean Ravel. La Jetée’nin görüntü yönetmenliğinde Jean-César Chiabaut yer alırken filmin müzikleri Trevor Duncan’a ait.
Neden yönetti?
Herhangi bir röportajına rastlamadığımız yönetmenin bu filmi “Neden yönetti?” sorusuna vereceğimiz cevap tahminlerimizden oluşacaktır. Filmi izledikten sonra oturduğumuz yerde “kobay” olup, geçmişteki “an”lara gidip, elimizdeki bulgularla “tahminlerimizi” oluşturabiliriz.
Geçmişe gitme eyleminde işler karışırsa, dalıp gittiğimizi ve hareketsiz kaldığımızı fark edip tıpkı filmdeki gibi bir an göz kırpıp hafifçe hareket ederek kafamızdaki seslerle bir voice over kullanımına başvururuz. İşte tüm bu “kobay” faaliyetlerimiz belki de Marker’ın bu filmi neden yönettiğinin cevabı olur. Hatıralarımızda renkler silikleşir, her şey siyah beyaz olmasa bile en azından renklerin tonu değişir, hareketler azalır ve zamanla yok olur. Her şey durur. Filmdeki sesler unutulur, “an” kalır. Anılarımız da aklımıza fotoğraf kareleri gibi yapışır. Biz de bu soruya cevap arayışımızı, kadının arayışına alışması gibi unuturuz. Kadının, o ziyaretçinin gidip gelmesini, ortaya çıkmasını, konuşmasını, gülmesini, susmasını, dinlemesini ve gözden kaybolmasını doğal bir hadiseymiş gibi karşılamasına benzer biçimde unuturuz.
Ne zaman yönetti?
Nesli tükenen hayvanlarla ilgili sahnelerde, çiftin arkasından kocaman başıyla fotoğrafa dahil olan su aygırının, sinema tarihinde eşine az rastlanan La Jetée’nin ilham kaynağı olduğu filmlerin hep arka planında hareketsizce göz kırptığı aşikâr. Benzersiz bir türe ait diyebileceğimiz bu 1962 yapımı kısa film Fransa’daki çağdaşlarının filmleri gibi aynı yıl içinde çekilmiş ve görücüye çıkmış.
Sürekli yazan, film çeken, çılgın belgesel projelerini tamamlayabilen, ta o yıllarda animasyon film işine giren, paraşütçü ve daha bir sürü sıfata sahip Christian Hippolyte François Georges Bouche-Villeneuve 29 Ağustos 1921’de doğup tam 91 yıl sonra doğum gününde hayata veda etti.
Nerede yönetti?
Chris Marker ismini bir zamanların ünlü markası “Magic Marker” kalemlerinden aldığı söylenen, sürekli yazan yönetmenin bu filmi 1963’te Prix Jean-Vigo, Grand prix du festival de Trieste, Prix Giff-Wiff, Astronef d'or - Festival de Trieste gibi ödüllere uzanmış. Hem fotoğrafın hem de sinemanın birleştirildiği filmin önemli bir bölümünün çekildiği adres ise: Galerie De Paléontologie Et D'Anatomie Comparée Du Muséum National D'Histoire Naturelle - 2 Rue Buffon, Paris 5, Paris, France. Yani, Paris'teki Jardin des plantes'te, Gare d'Austerlitz'in yakınında yer alan, Fransız Ulusal Doğa Tarihi Müzesi'nin bir parçası olan Paleontoloji ve Karşılaştırmalı Anatomi Galerisi… Bir diğer adres ise: Orly Airport, Orly, Val-de-Marne, France. Burası da iç hat uçuşlar baz alındığında Fransa'nın en işlek havalimanı olan Paris-Orly Havalimanı...
- Hiçbir şey hatıralarımızı başka anlardan önemli kılmaz. Yalnızca kendilerini sonradan, bıraktıkları yara izleriyle fark ettirirler. Savaş günlerini görüp geçirecek ve barış zamanının yüksek ihtimalle tek tasarısı olan bu çehre…
*Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.