Damien Hirst: Modern estetikle ölüm fikrini yeniden yorumlayan sanatçı

İlk yıllar

Damien Hirst, 7 Haziran 1965’te İngiltere’nin Bristol kentinde dünyaya geldi. Çocukluğu, Leeds’te, işçi sınıfına mensup bir ailenin ikinci çocuğu olarak geçti. Okul hayatında disiplin sorunları yaşasa da anatomik illüstrasyonlara duyduğu ilgiyle 1983’te Leeds College of Art’ta temel sanat eğitimi aldı. 1986’da Goldsmiths College’a kabul edilmesi ise kariyerinde bir dönüm noktası oldu. Bu okulda fikir üretimi ve sanatsal cesaret teşvik ediliyor, geleneksel yaklaşımlar sorgulanıyordu. Hirst, burada endüstriyel ve medikal malzemelerle çalışmaya yöneldi. Francis Bacon ve Joseph Beuys’tan etkilenerek geliştirdiği "ölüm" teması, yalnızca kişisel bir ilgi değil, modern toplumun ölümle kurduğu mesafeli ilişkiye dair bir eleştiriydi.

1988’de henüz mezun olmadan Goldsmiths öğrencileriyle birlikte “Freeze” adlı sergiyi düzenledi. Bu sergi, yalnızca genç sanatçıları değil, küratörlük anlayışını ve sanatın sunum biçimlerini de dönüştürerek Britanya sanat sahnesinde yeni bir dönemi başlattı. Hirst’ün tıbbi nesnelerle hazırladığı cam kutulu işleri, ünlü koleksiyoner Charles Saatchi’nin dikkatini çekti. Bu tanışma, onun hızlı yükselişinin önünü açtı. 1991’de Saatchi’nin desteğiyle ürettiği “The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living” adlı eserle uluslararası alanda tanındı ve 1993’te Venedik Bienali’nde İngiltere’yi temsil etti.

• The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living, 1991.
• 
• Damien Hirst’ün en ikonik eserlerinden biri olan bu yapıt, formaldehit dolu dev bir cam tank içinde sergilenen kaplan köpekbalığıyla, ölümün yaşayan biri tarafından tam anlamıyla kavranamayacağını savunur. Eser, izleyiciyle doğrudan bir karşılaşma yaratarak ölüm kavramını yalnızca görselleştirmez, aynı zamanda sergiler. Zamanla formaldehitin etkisini yitirmesiyle köpekbalığı çürümeye başlayınca, 2006’da yeni bir örnekle değiştirildi. Bu “yenilenmiş hali” bile, ölümün kalıcılığına karşı ironik bir mücadeleye dönüştü.
• A Thousand Years, 1990.
• 
• Hirst’ün bu erken dönem eserinde, cam bir kutuya yerleştirilen inek kafası, sinek yumurtaları ve bir elektrikli sineklik yer alır. Sineklerin doğup beslendikten sonra öldürüldüğü bu düzenek, yaşam ve ölüm döngüsünü gerçek zamanlı olarak sunar. Medikal malzemeler ve endüstriyel estetikle kurduğu dil, birçok akımı çağrıştırsa da, özgün bir yere oturur. Hirst için ölüm, yalnızca bir tema değil; sahnelenen ve yeniden kurgulanan bir aktördür.

Ölümün anatomisi

1990’ların ikinci yarısında Damien Hirst, yalnızca bir sanatçı değil, çağının simgesine dönüşmüştü. Ölüm, çürüme, parçalanma ve teşhir temalarını merkeze alan yapıtları büyük yankı uyandırdı. Medikal estetikle kurduğu bağ ise daha akademik bir ilgi doğurdu. Erken dönemindeki vahşi dürtüsellik, zamanla yerini daha kontrollü, klinik ve rahatsız edici bir kesinliğe bıraktı. Özellikle insan bedeni, onun için giderek büyüyen bir ilgi alanına dönüştü. Organları, sinirleri tek tek incelemek adeta bir ritüeldi. Sanki ölümün sırrı bu parçaların birinde gizliydi.

2003’ten itibaren işleri spiritüel bir boyuta evrildi. İncil sahneleri, haçlar ve dualarla dolu bu dönemde, eserleri görsel olarak sadeleşti, kavramsal olarak derinleşti. Artık çürümenin estetiğinden çok, sessizliğin ağırlığı öne çıktı. 2006’ya gelindiğinde, Hirst’ün sanatsal dili iyice netleşti. Ölüm hala merkezdeydi, ama bu kez sessiz, içe çeken bir biçimde. Tıpkı bedenleri parçalara ayırdığı gibi, zamanla kendi anlatımını da sadeleştirdi. Bazen bir bilim insanı, bazen bir şair, çoğu zaman ise yalnızca ölümü anlamaya çalışan bir çocuk gibiydi. Bu on yıl boyunca ortaya koyduğu her şey, aslında yaşamı daha dikkatle görmemizi sağladı. Ölümle yüzleşmekten çok, onunla yaşamaya dair bir çağrıydı.

• 
• Hymn, 1999.
• Okullarda çocuklara anatomi öğretmek için kullanılan plastik bir modelin devasa boyutta yeniden üretildiği bu eser, hem yaşamın karmaşık yapısını gözler önüne serer hem de ölümün kaçınılmazlığını vurgular. Beden burada parçalara ayrılır, sınıflandırılır ve etiketlenir; bilimsel kataloglama sanatsal bir ifadeye dönüşür.
• 
• Lullaby Spring, 2002
• 2000’li yılların başında Hirst’ün sanatı, laboratuvar estetiği ve medikal imgelerle daha sistematik ve karanlık bir yapıya bürünür. Lullaby Spring, paslanmaz çelik bir vitrinde sergilenen 6.136 renkli kapsülden oluşur. İlk bakışta oyuncak kutusunu andıran eser, yaklaştıkça kontrollü bir kimyasal düzen hissi verir. 2007’de 9.6 milyon £’a satılarak hem kavramsal hem de ticari gücünü ortaya koyar.
• The Miraculous Journey (2005–2013)
• 
• Damien Hirst’ün doğum, ölçek ve varoluş üzerine düşüncelerini somutlaştırdığı The Miraculous Journey, Katar’daki Sidra Tıp ve Araştırma Merkezi önünde sergilenen 14 bronz heykelden oluşan bir yerleştirmedir. Döllenmeden doğuma kadar cenin gelişimini adım adım gösteren seri, 14 metrelik yeni doğmuş bir bebek heykeliyle son bulur. Hirst, bu yapıtla yaşamın başlangıcını hem bilimsel hem de görsel bir mucizeye dönüştürür.

Sonsuzluk arayışında bir sanatçı

2007 yılı, Damien Hirst için yalnızca sanatsal değil, aynı zamanda simgesel bir kırılma noktasıydı. Ölüm, çürüme ve parçalanma gibi temalara odaklanan önceki dönemlerinin ardından, For the Love of God adlı elmas kaplı insan kafatası heykeliyle ölümün sembolik ağırlığını sanat piyasasının soğuk gerçekliğiyle çarpıştırdı. Bu eser yalnızca bir ikon değil, aynı zamanda sanatın değer, inanış ve iktidar gibi kavramlarla ilişkisini sorgulayan bir manifesto haline geldi.

2008’de Hirst, sanat sistemine yönelik tavrını radikal bir hamleyle ortaya koydu: Geleneksel galeri düzenini devre dışı bırakarak 223 eserini doğrudan Sotheby’s açık artırmasında satışa sundu. Bu adım, onun sadece eleştiren değil, aynı zamanda sanat piyasasını yönlendiren bir figür olduğunu gösterdi. Ancak bu dönemde eleştirmenler, sanatının ticarileştiğini ve özgünlüğünü yitirdiğini öne sürdü. Hirst ise geri adım atmak yerine bu eleştirileri daha büyük projelere dönüştürdü. 2017’de Venedik Bienali ile eş zamanlı açılan Treasures from the Wreck of the Unbelievable adlı sergi, bu meydan okumanın zirvesiydi. Sahte belgeler ve uydurma mitolojik anlatılarla kurgulanan yerleştirme, gerçek ile kurgu arasındaki sınırları belirsizleştirdi.

2020’lerde yeniden tuvale dönse de Hirst’ün sanatı hiçbir zaman tek bir yöne sapmadı. Estetikle etik, bedenle sermaye, inançla boşluk arasında kurduğu çatışmalı alan, onu çağdaş sanatın en tartışmalı ve etkileyici figürlerinden biri haline getirdi. Mezbahadan müzayede salonlarına, laboratuvardan kutsal metinlere uzanan üretimi, modern insanın kaybolduğu inanç arayışının haritası gibiydi.

Bugün Damien Hirst, kimileri için hâlâ anlaşılmaz ya da provokatif olabilir. Ancak kesin olan bir şey var: Hirst’ün sanatında her şey geçicidir; et, kan, ilaç, değer, hatta sanatçının kendisi bile. Geriye kalan ise yalnızca o rahatsız edici sorudur: “Ölüm kaçınılmazsa, sen neye inanırsın?”

• For the Love of God, 2007.
• 
• En ikonik ve tartışmalı eserlerinden For the Love of God, ölüm, estetik ve tüketim kültürünü sorgulayan güçlü bir yapıtıdır. 18. yüzyıla ait bir kafatasının platin dökümüne 8.601 elmas yerleştirilmiş; alnındaki 52.4 karatlık elmas eserin merkezini oluşturur. Vanitas geleneğini çağdaş gösteri kültürüyle birleştiren eser, ölümün çürütücü değil, parıltılı yüzünü öne çıkarır. 2007’de 50 milyon sterline satıldığı açıklanmış, ancak bu satışın gerçekliği uzun süre tartışılmıştır.
• Spot Paintings Series, Dequalinium Chloride, 2016.
• Damien Hirst’ün Spot Paintings serisi, sanatçının en uzun soluklu projelerindendir. 1988’de başlayan ve özellikle 1990’larda hız kazanan serinin ilk beşini Hirst kendi eliyle üretmiş, ardından süreci asistanlarına devretmiştir. Bugün sayıları 1400’ü aşan bu eserler, farklı renkte dairelerden oluşur. Görsel olarak sade görünen seri, aslında tekrarlanabilirlik, düzen, kaos ve sonsuzluk gibi temaları sorgulayan çok katmanlı bir yapıya sahiptir.
• 

*Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.