Köklerde Kıpırtı (1954-1986)

Anish Kapoor, 12 Mart 1954'te Bombay'da (günümüzde Mumbai), Iraklı Yahudi bir anne ile Hintli Hindu bir babanın çocuğu olarak dünyaya gelir. Bombay’daki The Doon School’da geçen çocukluk yıllarında kültürel çeşitlilik içinde büyür. 1971’de İsrail’e giderek kısa bir süre elektrik mühendisliği okur; ancak matematikte zorlanınca sanat yoluna yönelir. 1973’te İngiltere’ye taşınır ve Hornsey College of Art ile Chelsea School of Art’ta eğitim alır. Burada, sanatını kavramsal minimalizmden uzaklaştırıp daha duygusal ve metafizik boyutlara taşıyan Paul Neagu gibi öğretmenlerinden etkilenir.

1979’da Hindistan’a yaptığı ziyaret, doğduğu topraklara bakışını derinleştirerek ona yeni perspektifler kazandırır. Bu yıllarda pigmentlerle yaptığı çalışmalarla renk ve yüzey arasındaki ilişkiyi keşfetmeye odaklanmasını yanı sıra geleneksel heykel anlayışının sınırlarını zorlayarak, boşluk ile karanlık kavramlarını form olarak kullanmaya başlar. Eserlerinde, maddeselliğin ötesine geçerek izleyiciyi içine çeken soyut formlar yaratmayı hedefler. Bu dönemde renk, sadece görsel bir unsur değil, aynı zamanda deneyimsel ve sembolik bir araç olarak yer alır.

• 1000 Names, 1982.
• 
• 1970'lerin sonunda tamamen soyut çalışmalara yönelen Kapoor, 1979'da ilk kişisel sergisini Londra'da açar. İlk dikkat çeken işleri arasında yer alan “1000 Names” serisi, pigmentle kaplanmış küçük heykellerden oluşur. Hindu mitolojisindeki bin ismi olan tanrılardan esinlenen bu seri, kutsallıkla gündelik olanı, dünyevi olanla metafizik olanı buluşturur. Pigmentin saf haliyle doğrudan heykele sürülmesi hem ritüel bir alan yaratır hem de maddenin özüyle izleyici arasında doğrudan bir temas kurar.

• Void Field, 1989.
• 
• 1980'lerin ortalarında giderek metafizik ve felsefi sorulara yönelen Kapoor, boşluk ve doluluk, görünür olan ve olmayan arasındaki ilişkiyi sorgulamaya başlar. 1989'da Venedik Bienali'nde İngiltere'yi temsil ederken en dikkat çekici işlerinden biri olan “Void Field”, taş blokların merkezine yerleştirilmiş karanlık boşluklardan oluşur. Boşluk, bu kez bir eksiklik değil, bilinmeyenin davetkâr yüzüdür. Görünmeyenle görsel olan arasında kurulan bu denge, izleyiciyi yalnızca bakmaya değil, içsel bir sorgulamaya da davet eder.

Madde ve Boşluk (1987-2005)

1980’lerin sonlarına doğru Kapoor’un sanatında önemli bir dönüşüm yaşanır. Daha önce kullandığı canlı renkler ve pigmentlerin taşıdığı sembolik yük, yerini taş, çelik ve balmumu gibi daha sert ve soğuk malzemelere bırakır. Bu dönemde, özellikle boşluk ve madde ilişkisini araştırmaya yönelir. Heykellerinde içe doğru kıvrılan geometrik formlar, karanlık yüzeyler ve sonsuzluğa açılan boşluklar öne çıkar.

1990’lara gelindiğinde, Kapoor uluslararası alanda tanınan bir sanatçı haline gelir. 1990 Venedik Bienali’nde Altın Aslan Ödülü’nü kazanır; 1991’de ise prestijli Turner Ödülü’ne layık görülür. Ancak bu başarılar, onun sanatsal arayışını sona erdirmez. Aksine, “boşluk” kavramını daha derinlikli ve felsefi bir düzeyde ele almaya başlar. Kapoor için boşluk, yalnızca bir eksiklik değil; aynı zamanda içerme, genişleme ve yok oluşun kesiştiği bir varoluş halidir. Bu yaklaşım, eserlerinin ölçüsünü de değiştirerek mimari ölçekte işler üretmeye yönlendirir. Heykelleri artık yalnızca bakılan nesneler değil, izleyiciyi içine alan, deneyimlenebilen mekanlara dönüşür.

• Descent into Limbo, 1992.
• 
• Kapoor’un bu etkileyici yerleştirmesi, izleyiciyi düz zeminde yer alan ve sonu görünmeyen siyah bir boşlukla karşı karşıya bırakır. Eser, fiziksel bir çukur gibi görünse de gerçekten var mı, yoksa sadece bir yüzey mi olduğu ilk bakışta belirsizdir. “Limbo” bu sayede, varlık ve yokluk arasındaki geçiş halini somutlaştırır.

• Sky Mirror, 2001.
• 
• 2000’li yıllardan itibaren Kapoor, paslanmaz çelikten yapılmış ve çevresini yansıtan devasa yüzeyler üzerine yoğunlaşır. Bu yapıtlar yalnızca çevreyi değil, izleyiciyi de içine çeker. Böylece izleyici yalnızca bakan değil, aynı zamanda eserin bir parçası haline gelir. Kapoor'un en ünlü eserlerinden biri olan bu devasa dışbükey ayna, boşluk ve sonsuzluk gibi temalarını kamusal alana taşıdığı bir dönüm noktasıdır. Durağan gibi görünen bir yapı olmasına rağmen sürekli değişen görüntülerle zamanı ve geçiciliği görünür kılar.

• Marsyas, 2002.
• 
• Tate Modern’in devasa Turbine Hall’u için tasarlanan bu kırmızı PVC membran enstalasyon, adını Yunan mitolojisinden alır. Efsaneye göre Marsyas, Apollon’a müzikal bir meydan okumada bulunur ve kaybedince tanrı tarafından derisi yüzülerek cezalandırılır. Kapoor bu eserinde yalnızca fiziksel değil, mitolojik ve bedensel bir gerilimi de işler. Gerilmiş kırmızı yüzey hem iç organları hem de yankılanan bir çığlığı andırır. Üç dev çelik halka arasına gerilen ve 155 metre uzunluğuna ulaşan bu anıtsal yapı, izleyiciyi içine alır ve beden ile mimari arasındaki sınırları bulanıklaştırır.

Kozmik Hafıza (2006-günümüz)

2006 yılından itibaren Anish Kapoor’un sanatı, sadece heykelle sınırlı kalmaz; mühendislik, mimarlık ve bilim gibi farklı alanlara da yayılmaya başlar. Bu dönemde yaptığı en bilinen eserlerden biri, Chicago’daki Millennium Park için tasarladığı “Cloud Gate” olur. Halk arasında “The Bean” (Fasulye) olarak bilinen bu dev paslanmaz çelik ayna heykel, şehrin gökyüzünü ve izleyicileri yansıtarak hem görsel hem de etkileşimli bir deneyim sunar. Kapoor, bu işle birlikte kamusal sanatın nasıl algılanabileceğini sorgular.

Aynı yıllarda, Kapoor sanat dünyasında büyük yankı uyandıran bir karar alır: Dünyanın en siyah maddesi olarak bilinen Vantablack’in sanat alanındaki kullanım haklarını 2016’da alır. Işığın neredeyse tamamını emen bu madde, eserlerine daha da derinlik ve gizem katmak için kullanılır. Özellikle “Descent into Limbo” gibi boşluk ve karanlık üzerine kurulu işler, bu yeni malzemeyle çok daha etkileyici bir hâl alır.

Son yıllarda dijital sanatla da ilgilenmeye başlayan Kapoor, sanal gerçeklik ve dijital enstalasyonlarla algı oyunlarını yeni bir boyuta taşır. Bugün 70 yaşını geride bırakmış olan sanatçı, Londra ve Hindistan arasında yaşamını sürdürürken üretmeye ve sınırları zorlamaya devam ediyor.

• Cloud Gate, 2006.
• 
• Kamusal alan için tasarlanan bu devasa heykel, Chicago’nun gökyüzünü ve şehir siluetini pürüzsüz çelik yüzeyinde yansıtarak bambaşka bir deneyim sunar. Fotoğrafta yalnızca parlak bir kütle gibi görünse de aslında dev bir fasulyeyi andıran bu yapı, formuyla hem sade hem de büyüleyicidir. Şehrin ortasına gökyüzünü indirir; izleyiciler bu yüzeyde hem kendilerini hem çevreyi çarpıtılmış biçimde görerek, gerçekliğe dair algılarını sorgular.

• Svayambh, 2007.
• 
• Sanskritçede “kendi kendine oluşan” anlamına gelen Svayambh, galeri boyunca ağır ağır kayan dev bir kırmızı balmumu bloktan oluşur. Kapı aralıklarından geçerken kenarlara sürtünür, iz bırakır; sanki varlık, mekâna damgasını vurur. Kapoor bu eserde yalnızca form değil, süreç üretir. Balmumunun yumuşak ama direngen dokusu, mimariyle karşılaştığında bir tür törensel iz bırakma eylemine dönüşür. Her geçişte biraz daha şekil değiştirir, biraz daha “oluşur.” Bu anlamda Svayambh, sabit olmayan, kendi yolunu kendi çizen bir varlıktır.

• Descension, 2014.
• 
• Kapoor bu işte, boşluğu ilk kez katı bir form değil, sıvı bir hareket olarak sunar. Döngüsel hareket sonsuzluk hissi yaratırken, “çökme” eylemi izleyicide hem fiziksel hem psikolojik bir tepki uyandırır. Sürekli kendi içine çöken bu dönen siyah su, izleyicinin karşısına sanki yeryüzünde açılmış bir kara delik gibi çıkar. Ne kadar bakılsa da sonu görülemez; içine çeker, huzursuz eder, büyüler.