İstanbul’un tari̇hi̇ çarşı ve hanları

Büyük Yeni Han

1764’te III. Mustafa tarafından İstanbul Fatih’e, Çakmakçılar Yokuşu üzerine inşa ettirilmiştir. Büyük Valide Han’dan sonra İstanbul’da en geniş alana sahip olan handır. Büyük Yeni Han, geniş, açık avluları, revaklı galerileri ve başarılı işçiliğiyle ticari hanlar arasında oldukça dikkat çeker. Geçmişte burada sarraf dükkânlarının, dokumacıların ve gümüşçülerin bulunduğu bilinmektedir. Günümüzde ise ticaret ve gümüş imalatıyla meşhurdur. Yapının zemin katında bir sarnıç olduğu tahmin edilse de bu gizli bölgeye girilemediği için bu konuda maalesef kesin bir bilgi yoktur. Ezel dizisini yakından takip edenler, bu tarihi hanı hatırlamakta hiç zorluk çekmeyeceklerdir.

Kapalı Çarşı

İstanbul’u ziyaret eden herkesin muhakkak uğradığı Kapalı Çarşı, herhalde şehrin en canlı lokasyonunu oluşturuyor. Dünyanın en büyük tarihi çarşısı olarak anılan Kapalı Çarşı’nın ilk kurulduğu yer günümüzde Eski Bedesten olarak anılan kısımdır ve Bizans döneminden kalmadır. Çarşının yapımı 1460 yılında, Fatih Sultan Mehmet döneminde başlamış ve 250 yılda gelişerek bugünkü hâlini almıştır. Osmanlı Dönemi’nde burada mücevher, kıymetli taşlar, murassa ve kürk gibi değerli eşyalar satılıyordu; bunlarla birlikte devlet hazinesi de burada saklanmıştır. Süha Arın’ın, Kapalıçarşı’da Kırk Bin Adım belgeseli, bu nadide yere farklı bir bakış geliştirmek için şahane bir kaynak olabilir.

Mısır Çarşısı

Eminönü’ndeki Yeni Camii’nin arkasında yer alan Mısır Çarşısı, 1660 yılında Turhan Sultan tarafından Hassa Baş Mimarı Kâzım Ağa’ya yaptırılmıştır. Bir rivayete göre Mısır’dan alınan vergilerle inşa edildiği için 18. yüzyıldan günümüze Mısır Çarşısı olarak anılagelmiştir. Öncesinde, buraya “Yeni Çarşı” veya “Vâlide Çarşısı” deniliyormuş. Geçmişten beri aktarlarıyla nam salmış olan tarihi çarşıda bugün hâlâ baharat, çiçek tohumları, nadir bitkiler, tabii ilaçlar satılıyor. Aktar ürünlerinin dışında kuruyemiş, şarküteri ürünleri ve farklı gıda maddeleri de bulunuyor.

Büyük Valide Han

İstanbul’un en büyük ticari hanıdır. Hanın mimarı bilinmese de Evliya Çelebi, Osmanlı padişahı IV. Murat’ın annesi Kösem Sultan’ın, burayı Mehmet Paşa Sarayı’nın yerine inşa ettirdiğini yazmıştır. Büyük Valide Han’ın üç avlusu vardır. Üçüncü avlusunun kuzey köşesinde İrene Kulesi, ikinci avlunun ortasında İran Mescidi bulunmaktadır. Kösem Sultan’ın Büyük Valide Han’ı Çinili külliyesinin gelirini vakfetmek üzere inşa ettirdiği söylenmektedir. Eminönü’ndeki bu büyük handa tekstil ve metal ustalarının dükkânları, atölyeleri ve depoları bulunmaktadır. Ticaret bu bölgede yoğunlaşınca bu hana da kaçınılmaz olarak muhtelif eklemeler yapılmıştır.

Tahtakale

İstanbul’un çarşı ve eski ticarethane dokusunun korunduğu ender yerlerden bir diğeri de Tahtakale. Bu bölge Mısır Çarşısı’nın güneybatısında yer alıyor. Ticaret iskelelerinin arka tarafında bulunması nedeniyle bir “liman içi semti” deniyor buraya. Bu niteliği de Tahtakale’nin Bizans döneminden itibaren bir iş bölgesi olarak kullanılmasına neden olmuş. Tahtakale, 1980’lerin öncesinde gayriresmî döviz alım satımıyla ünlüymüş; “Tahtakale Borsası” terimi işte tam da buradan geliyormuş. Çarşının dar sokaklarında beklentisizce dolaşırken İstanbul’un en eski hamamlarından birine, Tahtakale Hamamı’na denk gelmeniz son derece olası.

Sahaflar Çarşısı

Evliya Çelebi’nin aktardığı bilgilere göre Sahaflar Çarşısı, eksiden Beyazıt Camii’nin yanında değil, Kapalı Çarşı’da bulunuyordu ve yalnızca 50 dükkândan ibaretti. Çarşının bugünkü yerinde ise geçmişte fescilerin bulunduğu Hakkaklar Çarşısı vardı. 1910’lara değin bu iki çarşı birbiriyle peyderpey yer değiştirdi. Günümüzde Sahaflar Çarşısı’nın iki kapısı vardır. 1981’de ilk Türk matbaacısı olan İbrahim Müteferrika’nın büstü belediye tarafından buraya konulmuştur. Tarihi çarşı pek çok önemli esere de konu olmuştur; o zamanlar İstanbul Üniversitesinde dersler veren Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kaleme aldığı meşhur Huzur romanındaki ana mekânlardan birisi işte burasıdır.

Büyük Yıldız Han

Kim tarafından yapıldığı veya yaptırıldığı bilinmeyen Büyük Yıldız Han’ın yapım tarihi kayıtlarda 1817 olarak geçmektedir. İlk inşa edildiği zamanlarda klasik Osmanlı hanlarına benzeyen yapı, seneler içerisinde pek çok tadilattan geçmiş ve bugün daha ziyade Batı mimarisini andıran bir yere dönüşmüştür. Yapıldığı yıllarda içerisinde tüccarlar, komisyoncular ve tellallar çalışıyormuş. Tarihi belgelerde, Sultan II. Abdülhamid zamanında İranlıların Büyük Yıldız Han’ı hem cami hem de otel olarak kullandığı görülüyor. Üç katlı bu hanın yalnızca tek bir kapısı ve tek bir avlusu bulunuyor.