ABD ve Çin arasında çip krizi büyüyor: küresel ticarette yeni soğuk savaş
Dünya Ticaret Örgütü, 2023 yılı için küresel ticarete ilişkin büyüme beklentisini yüzde 3,4’ten yüzde 1’e indirdi. Karamsar senaryo gerçekleşirse, küresel büyüme oranında da keskin bir küçülme bekleniyor. Pasta küçüldükçe küresel ticaretten daha büyük pay almak isteyen ABD ise Çin’e karşı bir teknoloji savaşı başlattı. Anlaşılan o ki büyüme oranı altı çeyrektir yavaşlayan ABD, GSYH’na katkı sağlamak için yarı iletken endüstrisini rehin aldı.
Günümüzde çipler, yalnızca veri merkezleri ve akıllı telefonlar için değil, aynı zamanda arabalar ve kritik alt yapılar için, hatta çamaşır makinesi gibi ev aletleri için de hayati girdiler anlamına geliyor. Tipik bir insan bu maddeleri neredeyse hiç görmemesine rağmen hergün düzinelerce yarı iletkenlerle iletişime geçiyor. Ayrıca küresel ekonomi giderek daha fazla dijitalleşirken, çiplere olan ihtiyaç da aynı düzeyde artıyor. Bu yüzden 2023 yılı yarı iletken endüstrisinde lider ülkelerin, gelirlerine en yüksek katkıyı sağlayacağı dönem olarak adlandırılıyor.
Çip ihracatının tahtında Çin oturuyor
Statista verilerine göre, Tayvan ve Hong Kong'u içine alan Büyük Çin göz önüne alındığında, 2021 yılında ülkenin mikroçip ihracatı 522 milyar dolara ulaştı. Çin en büyük çip tedarikçisi olurken, aynı dönemde ABD'nin gerçekleştirdiği ihracat değeri ise 53 milyar dolar oldu. Böylece ABD de en büyük çip tedarikçileri listesinde yedinci sırada yerini aldı. Çip endüstrisinden sağladığı geliri artırmaya çalışan Washington yönetiminin bu yılki hedefi ise birinci sıraya yükselerek, Çin’in tahtına oturmak oluyor. ABD yarı iletken endüstrisinde bir numara olmak için harekete geçti.
2022 yılının Ağustos ayında Biden yönetimi yarı iletken endüstrisindeki canlılığı artırmayı amaçlayan 52,7 milyar dolarlık Çip ve Bilim Yasası'nı imzaladı. Ayrıca Çin'in çip endüstrisi üzerindeki hakimiyetini sarsmak isteyen ABD, 2022 yılının Ekim ayında bugüne kadarki en kapsamlı kısıtlamalarını uygulamaya koydu. Mart 2023’te ise Çin’in de içinde olduğu birkaç ülkeye satış yapan firmaların Çip Yasası’ndaki finansmandan yararlanamayacağını duyurdu. Bu kısıtlamalar Çin'e yeni gelişmiş çiplerin ve alt malzemelerinin satışını engelliyor. Ayrıca Çin'i yapay zekayı geniş ölçekte geliştirmek için ihtiyaç duyduğu bilgi işlem gücünden mahrum bırakıyor. Peki tüm bunlar ne anlama geliyor? Yarı iletken endüstrisi üzerindeki ambargoların amacı ne?
ABD ekonomisi Fed'in şahinleşmesine paralel olarak küresel rekabet gücünün yüksek olduğu alanlardan GSYH’sına katkı sağlamak istiyor. Bununla birlikte uyguladığı ambargolar yalnızca ülke ekonomisini istikrarda tutmayı amaçlarken, küresel ekonomi istikrarını hedeflemiyor. Bu politika ile ülke ekonomisinde istihdam yaratılması, dış politikada da Çin'e olan mevcut bağımlılığın azaltılması amaçlanıyor. Özellikle Doğu Asya'nın teknolojik ve ekonomik ilerlemesinin ABD'nin bu alandaki küresel liderlik konumunu tehdit etmesiyle çip konusu Washington yönetimi için kritik hale geliyor. Kısacası Washington yönetimi küresel ekonomideki çip gücünü Çin'den alarak, küresel resesyon sürecinde kendi ekonomisini güçlendirmeyi amaçlıyor.
Çinli şirketler de ABD'nin gözetimi altında
ABD’nin yarı iletken ambargosunda, büyük çip üreticisi olan YMTC’nin de içinde olduğu 36 Çinli şirketin varlık listesine eklendiği açıklandı. Dolayısıyla ABD'de yer alan bu şirketler, belirli teknolojileri satmak için hükümet iznine ihtiyaç duyacak ve bu izni almaları zorunlu olacak. Böylece ABD'nin varlık listesine aldığı Çinli şirketlerin sayısı son dört yılda dört katına çıkmış oldu. 2018 yılında 141 şirket varlık listesindeyken, 2022'de bu oran 415'e çıktı.
Çip küçük, kavga büyük
- Çin'in çip endüstrisindeki gücünü eritmeye çalışan ABD, Japonya ve Hollanda'yı da ambargo uygulamaya davet etti. Çünkü Washington’ın çip mücadelesi düşündüğü kadar etkili olmadı.
Gümrük Genel İdaresi'nden alınan verilere göre, Çin'in yılın iki ayında entegre devrelerdeki ithalat değeri yüzde 24 düşüşle 47,6 milyar dolara geriledi. Pekin yönetimine daha büyük bir ekonomik darbe vurmak isteyen ABD, Çin’in çiplerin yapımında kullanılan entegre devleri ithal ettiği Japonya ve Hollanda’ya çağrıda bulundu. Çin’in bu entegre devrelerdeki dış ticaret açığı 2010’da 135 milyar dolarken, 2020’de 279 milyar dolar oldu. İşte Pekin’in entegre devrelerdeki ithalata bağımlılığı ve yerel üretim eksikliği Washington’ın böyle bir oyun kurmasını sağladı. ABD'nin bu stratejisinin ardından Hollanda Mart 2023'de aldığı kararla Washington'ın adımlarını izledi ve Çin'e ek ihracat kısıtlamaları getireceğini duyurdu.
Yarı iletken tedarik zinciri baskı altında
Ambargoların ardından Çin’in en önemli yarı iletken şirketi olan SMIC (Semiconductor Manufacturing International Corp.), Pekin civarındaki fabrikasında üretime başlayamayacağını açıkladı. Nedeni ise yaşanan Hollanda ambargosuyla beraber ithal edilen ekipmanların gecikmesi olarak verildi. Sonuç olarak üretiminin bir veya iki çeyrek erteleneceği açıklandı.
TSMC küresel çip üretiminin yüzde 37'sini karşılıyor
Şirketleri zarar gören Çin yönetimi, ABD’yi uluslararası ticaret kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle Dünya Ticaret Örgütü’ne şikayet etti. Karşı bir yaptırımda bulunmayan Çin’in ekonomisinin uzun vadede bu etkilerden arınacağı tahmin ediliyor. Yalnızca kısa vadeli etkilenecek olmasının birinci nedeni çip endüstrisinin en güçlü şirketinin Çin himayesinde olması oluyor. Çip endüstrisinin en önemli tedarikçisi olan TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) şirketi Tayvan’da bulunuyor. Bu da Çin ABD yaptırımlarına karşı Tayvan’a ambargo uyguladığı takdirde, dünyadaki çip üretim kapasitesinin yüzde 37’si devre dışı kalacak anlamına geliyor.
Çin ve ABD'nin çip destekli büyüme yarışı
Çin’in ekonomisinin uzun vadede yara almasını engelleyecek diğer neden ise ülkenin araştırma ve geliştirme yatırımlarının büyük ölçüde artması oluyor. Ulusal İstatistik Bürosu verilerine göre, Çin’in ARGE harcamaları 2022’de 3087 trilyon yuana ulaştı. 2012’de temel araştırmaya yaptığı yatırımlar 49,9 milyar yuanken, 2022’de 195,1 milyar yuan oldu. Ayrıca Çin hükümetinin 2025 yılı ülke planı 150 milyar dolar değerinde çip fonunu da kapsıyor. Çünkü Çin’in dijital ekonomisi GSYH’nın yüzde 30,8’ini oluşturuyor. Bu yüzden Çin’de gelecekteki büyümesini destekleyecek olan üst düzey yarı iletken çiplere ihtiyaç duyuyor.
- Çin’in çip endüstrisindeki ekonomik gücünü elinden alamayacağını anlayan ABD, TSMC’yi kendi topraklarında iki yeni tesis kurmaya zorluyor. Aslında iki ülke arasındaki çip krizinin ciddiyetini, yıllardır süren ABD-Çin-Tayvan gerilimi ortaya koyuyor.
Son gelişmelerle birlikte ABD cephesinde Hollanda’da yerini alırken, diğer ülkelerin ne yapacağı merak ediliyor. Yoksa bu yüzyılın soğuk savaşı çip mi oluyor?
Bu yazının başlığı yazardan bağımsız editoryal olarak hazırlanmıştır.