Halkın borsası: BIST
Halka açılan şirketlerin borsa performansı göz dolduruyor. Son bir yıllık süreçte BIST Halka Arz Endeksi getiride BIST 100 Endeksini ikiye katlayınca asgari ücretliden yüksek gelirlie kadar her kesimden yatırımcının ilgisi bu yöne kaydı. Talep o kadar yükseldi ki, halka arzlarda yatırımcı sayısı arz edilen hisse adediyle yarışır oldu, yatırımcı başına 1-2 lot hisse düştüğü bile görüldü. Uzmanlar ise tüm halka arzların kazandıracağı beklentisini yanlış görüyor; işin profesyonelleri ile yatırımların planlanmasını öneriyor.
Borsa İstanbul'da 2021’den itibaren hız kazanan halka arz furyası bu yılın da ana hikayeleri arasında yerini aldı. Son dönemde enflasyona karşı en yüksek reel getiriyi sunan yatırım aracı olan Borsa İstanbul’a girişler rekor kırdı. Her yeni halka arz ise beraberinde kendi dalgasını oluşturdu. İskontolu fiyattan daha fazla hisse alarak karını artırmak isteyenler devreye aile üyelerini de ekledi ve bu yıl şu ana kadar 37 halka arza katılan yatırımcı sayısı toplamda 50 milyonu buldu. Gerçekleştirilen halka arzların büyüklüğü 51 milyar lirayı aşarken talebin büyüklüğü ise 460 milyar TL’ye yaklaştı. 2023’te elde edilen söz konusu büyüklük, son 13 yıllık dönemdeki toplam halka arzlara neredeyse eş değer.
Risksiz getiri ve faizsiz finansman görülüyor
Borsaya yatırım bir anlamda faiz yerine üretimi destekleyerek getiri elde etme imkanı da sunuyor. Halka arz furyasında yeni yükseliş serisi ise Mayıs seçimleri sonrası kurulan ekonomi yönetimine uluslararası çapta güvenoyu gelmesiyle hız kazandı. Alternatif yatırımlardaki düşük reel getiriler ile faizsiz finansman edinme ihtiyacı da birleşince sermaye piyasalarına ilgi rekor kırdı. Özellikle sermaye piyasaları yoluyla elde edilen nakdin banka kredilerine kıyasla risk içermemesi şirketlerin halka açılma iştahını daha da kabarttı. Merkezi Kayıt Kuruluşu’nun verilerine göre halk arzların etkisiyle hisse senedi yatırımcı sayısı da 7,5 milyonu geçti. Borsa fırsatlar kadar riskleri de barındırıyor. Tavan-tavan serileriyle yatırımcıyı cezbeden halka arzlar bir süre sonra dalgalı bir yapıya dönüşerek yerini borsanın riskli sularına bırakıyor. Bundan en çok etkilenenler ise finansal okuryazarlığı düşük olan yeni yatırımcılar. Bu kesim, hissedeki yükselişi kaçırmama endişesiyle bazen 8, bazen 12 ya da daha yüksek bir tavandan itibaren yüklü alıma geçerek zirve seviyeden trene son binen oluyor. Bir anda başlayan seri taban hareketiyle de zararın derinleşmesinin önü alınamıyor.
Halka arz hisselerinin çoğu zirveden uzakta
Halka arz hisselerinin birçoğu son dönemde gösteriyor ki kısa ve orta vadede zirve seviyelerinin üstüne çıkmakta zorlanıyor. Bu yıl halka arz olan şirketlerden 11’i gördükleri en yüksek seviyeden yüzde 30 fiyat kaybı yaşamış durumda. 5 tanesi de zirve seviyesinin yüzde 20-25 arası daha dü[1]şük fiyatında bulunuyor. Sermaye Piyasası Kurulu ise yatırımcıyı korumak adına tedbirlerini sıklaştırıyor. Açığa satış ve kredili işlem yasağı, brüt takas tedbiri gibi Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi kapsamındaki uygulamalar gerçekçi olmayan fiyat hareketlerinde zaman kaybetmeden devreye alınıyor.
Tavan serileri neden bu kadar uzun sürüyor?
Peki halka arzlardaki tavan hareketleri neden kolay kolay bozulmuyor? OSTİM Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Berra Doğaner’e göre bireysel eşit dağıtım yöntemine geçilmesi etkenlerden bir tanesi. Yaklaşık bir yıl önce devreye alınan bu yöntemde, halka arz olan hisselerden başvuran her yatırımcının istifade edebilmesi hedeflendi. Bu ise, aşırı talep olan hisselerde yatırımcılara çok az sayıda pay düşmesine yol açıyor. Dolayısıyla kimse düşük getirilere hissesini satmaya yanaşmayınca, düşük hacimlerle yükseliş sürüyor. Şu anki konjonktürde halka arzdan iskontolu olarak hisse senedi alan için fazla risk bulunmadığını dile getiren Doğaner, şöyle devam etti: “Fakat riskin başladığı bir yer de var; ardı ardına 8 veya 10'uncu tavanından sonra artık hisse fiyatları yanlış yerlerde oluyor. 10 gün önce 10 liraya halka arz edilen bir hisse senedi 10 gün sonra 25 lira; bu doğru bir fiyat değil. Şirketin doğru değeri halka arz fiyatına yakın bir değerdir. Zaten küçük miktarda yatırımcının eline geçen hisseleri kimse satmaya yanaşmayınca, dar bir hacimle yükseliş oluyor ve 8-10 tavan sonra oralardan hisse alanlar için risk başlıyor. Nitekim bir çok halka arz 13-14 tavan gittikten sonra çözülmeye başladı ve 3-4 taban hareketiyle yüzde 30-40 bir anda değer kaybetti.
Dolayısıyla yatırımcılara tavsiyem bu tür yüksek fiyatlardan hisseyi çok talep etmemeleri olur; çünkü bu doğru bir fiyat olmuyor.“ Deniz Yatırım Strateji ve Araştırma Bölüm Müdürü Orkun Gödek'e göre, halka arzlar hem ucuz hem de ulaşılabilir bir finansman. Gödek, halka arzlara ilgiyi konjonktür içerisinde normal olarak karşıladığını belirtse de uyarılarını da dile getiriyor: "Halka arzlar şirketlere marka anlamında prestij ve ucuz finansmana erişim imkanı sağlıyor. Bu anlamda pozitif. Ancak, son dönemde halka arz sayısında artış var. kredi maliyetlerinin arttığı ortamda bunu anlamak mümkün. Ancak, süreci dikkatli yönetmek gerek. İleride çok daha ciddi ve istenmeyen sorunlara neden olabilir."
İso 500 şirketlerinin borsaya ilgisi nasıl?
Peki halka arzlara İSO 500'de yer alan şirketlerin ilgisi nasıl, bu şirketler rekorların kırıldığı bir dönemde borsaya nasıl daha fazla ilgi gösterebilir? Orkun Gödek'e göre bu kısım biraz kolay ilerlemeyebilir: "Bunun için regülasyonların azalması, yabancı yatırımcı sayısının ve oranının artması, piyasa likiditesinin yükselmesi ve halka arz boyutlarının genişlemesi gerek. Kısa vadede çok olası görmüyorum."
Piyasa değeri ile gerçek değer farkı izlenmeli
Halka arz hisselerinin sağlıklı bir teknik ve temel analizinin yapılması için ne kadarlık bir süreye ihtiyaç olduğu da yatırım kararı için önemli bir konu. Orkun Gödek, şunları söylüyor: "Bilmemiz gereken şu; şirketler halka belirli bir iskonto ile açılıyorlar. Sonrasındaki ikincil fiyatlamalar sağlıklı değil. Çok kısa sürede %200-300 ve hatta daha fazlasını gösterir primler izleniyor. Negatif reel faiz önemli bir etken. Getiri arayışını tetikliyor." Tacirler Yatırım Araştırma Yönetmeni Kadirhan Öztürk, halka arz sayısındaki artışta dikkat ettiği noktalardan birinin, Borsa İstanbul’da ortalama şirketin piyasa değeri olduğu söylüyor. Öztürk, "Rakamlara baktığınızda dünya ortalamalarındayız, yani Bist hala bir small cap cenneti değil. Bu bağlamda halka arzlar devam edecektir ancak halka arzlar arasında çok büyük şirketler olmamasını kuşkuyla izliyorum" değerlendirmesinde bulundu.
Halka arz yatırımcısı neye dikkat etmeli?
Kadirhan Öztürk, halka arz yatırımcılarının dikkati etmesi gereken noktalara ise şu şekilde değiniyor: “Bir halka arzın temel mantığı büyüme potansiyeli çok yüksek olan bir şirketin halka arz sonrası kullanacağı dış finansmanla çok daha iyi noktalara gelme arzusu olmalı. Fakat son yıllarda gerçekleşen halka arzların büyük çoğunluğu small cap diyebileceğimiz küçük şirketler ve pek çoğunda ortak satışı da söz konusu. Start-up ekosisteminde dahi yeni yatırımcılar yeni bir roundda (yatırım turu) kurucunun içeride ne kadar payı kaldığına çok dikkat eder ve yatırım kararlarını buna göre de verirler. Dolayısıyla tavan serisi bozulduktan sonra yatırımcılar yeni girdiği halka arzla yola devam edip etmeme konusunda karar verirken buna da dikkat etmeli’’
