Kripto paralar ve elektronik ödeme kuruluşlarının kayıt dışı ekonomideki rolü
Kripto para kapitalizasyonu 2024 sonu itibariyle 3,9 trilyon, günlük işlem hacmi ise 201 milyar dolar civarındadır. Bu olgu, bir yandan finansal ve teknolojik yenilik anlamına gelirken, diğer yandan kara para aklama ve suç geliri üretmede bir liman görevi görüyor. D.Trump’ın yeniden ABD başkanı seçilmesi, kripto para piyasasında olumlu bir beklentiye yol açtı, bitcoin ve diğer kripto paraların fiyatları tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaştı. Trump’ın kripto para sektörüne olan desteği, özellikle yeni düzenlemeler ve daha fazla kurumsal yatırımın gelişmesine olanak tanıyacak şekilde değerlendiriliyor. Kayıt dışı gelirler ile suç kaynaklı gelirlerin aklanarak sisteme girmesinde kripto paraların giderek daha çok kullanıldığı raporlara yansıyor. Kripto para birimlerinin sağladığı finansal gizlilik, yasa dışı fonların izlenmesini zorlaştırmakta ve bu durum, kara para aklama faaliyetlerinin artmasına neden oluyor.
Kripto paralara benzer şekilde, elektronik ödeme kuruluşları PayPal, Stripe ve Wise gibi platformlar üzerinden kullanıcılara hızlı ve kolay para transferi olanakları sunuyor. Ancak bu platformlar, zaman zaman kayıt dışı gelirlerin ve kara para aklama faaliyetlerinin bir aracı olarak da kullanılabiliyor. Özellikle küçük tutarlı ve sıkça yapılan işlemler, denetim mekanizmalarından kaçınma stratejileri olarak dikkat çekiyor.
Kripto piyasalar ve elektronik ödeme sistemleri, vergi kaçakçılığı ve kayıt dışı ticaret faaliyetlerinde önemli bir rol oynadığını ortaya koyuyor. Özellikle, uluslararası para transferlerinde bu sistemlerin kullanılması, izlenebilirlik sorunu yaratıyor.
Kripto paralar ve borsalar
Kripto paralar sıklıkla Darknet üzerindeki illegal pazarlarda kullanılmaktadır. Darknet, internetin görünür kısmından çok daha derin katmanlarında yer alan ve standart internet tarayıcılarıyla erişilemeyen bir ağdır. Bu ağ, kullanıcıların IP adreslerini gizleyerek anonim bir şekilde hareket etmelerine olanak tanır. Genellikle Tor (The Onion Router) gibi anonimlik proxy servisleri aracılığıyla ziyaret edilir. Darknet, hem meşru hem de yasa dışı amaçlar için kullanılabilir. Örneğin, bilgi paylaşımı, ifade özgürlüğü ve totaliter rejimlerin sansüründen kaçmak gibi meşru amaçlarla birlikte, yasa dışı ticaret, yasadışı uyuşturucu satışı gibi yasa dışı faaliyetler için de tercih edilir. Darknet’in kullanımı, güvenlik tehditleri ve suç faaliyetleri ile ilişkilendirilmesi nedeniyle ciddi endişelere yol açıyor. Kripto paraların suç gelirlerini aklamada ve vergi kaçırmada başlıca liman olma özellikleri giderek güçleniyor. Kripto para birimleri aracılığıyla kara para aklama süreci genellikle birkaç aşamadan oluşuyor:
1.aşama, fonların yatırılması: Suç kaynaklı gelir elden edenler, yasa dışı yollardan elde ettikleri kripto paraları, genellikle merkeziyetsiz finans (DeFi) protokolleri, karıştırıcılar (mixers) veya karanlık ağ (darknet) pazarları, NFT’ler ve oyun içi varlıklar gibi aracı hizmetlere yatırır. Yasa dışı yollarla elde edilen nakit, kripto para borsalarında veya diğer platformlarda kripto para birimine dönüştürülür. Bu aşamada, sahte kimlikler veya anonim yöntemler kullanılabiliyor.
Suçlular, bu DeFi platformları kullanarak fonlarını farklı varlıklara dönüştürebilir ve izlerini gizleyebiliyor. Karanlık ağ üzerindeki çevrimiçi pazar yerleri (dark web), kripto paraları yasadışı mal ve hizmetler için ödeme yöntemi olarak kabul ediyor. Suç geliri sahipleri, kendi oluşturdukları NFT’leri şişirilmiş fiyatlarla satın alarak, fonların kaynağını gizleyebiliyor. Yüksek fiyatlı bir NFT oluşturuluyor, suç gelirleriyle satın alınıyor ve bu yolla para aklanıyor. Bu yöntem, özellikle sanat ve koleksiyon piyasalarında kullanılmaktadır. Yine, çevrimiçi oyunlarda değerli varlıklar satın alınarak veya oyun içi para birimlerini kullanılarak, fonlar aklanabiliyor; kripto paralar, oyun hesaplarına yatırılıyor ve ardından bu hesaplar başka bireylere satılarak suç gelirleri aklanıyor.
Kripto paralar, geleneksel hawala sistemine benzer şekilde çalışabiliyor. Fiziksel para birimi bir lokasyonda teslim ediliyor, ardından kripto para farklı bir lokasyonda bir cüzdana aktarılıyor ve bu işlem kayıt bırakmadan gerçekleştiriliyor. Stablecoin’ler (örneğin, USDT veya USDC), sahte projeler veya ilk coin arzları (ICO) ve kripto ATM’leri de kara para aklamada giderek öne çıkan yöntemler olmaktadır. Her geçen gün suç gelirini aklamada yeni teknikler geliştirilmekte ve bu da yetkililerin işini zorlaştırmaktadır.
2.aşama, varlıkların karıştırılması ve değiştirilmesi: Kripto paraların izini kaybettirmek için çoklu hesaplar ve cüzdanlar oluşturmak, çok sayıda küçük işlem yapmak, farklı cüzdanlar arasında para transfer etmek ve mikserler (tumbler) kullanmak yer alıyor. Tornado Cash gibi mikserler, çok sayıda kripto para işlemini karıştırarak kaynağın takip edilmesini zorlaştırıyor. Monero (XMR), Zcash (ZEC), ve Dash (DASH) gibi gizlilik odaklı kripto paralar, işlemleri tamamen anonimleştirir ve izleri saklar. Kara para aklayanlar, akranlar arası (P2P) kripto para ticaret platformlarını kullanarak KYC ve AML protokollerini uygulamaz ve doğrudan bireylerle işlem yapar; bu da takip edilmeyi zorlaştırır.
3.aşama, fiyat paraya dönüştürme (fiat currency): Son aşamada, kripto paralar, kripto para borsaları aracılığıyla geleneksel para birimlerine (ulusal para) dönüştürülür ve böylece aklanır Bu dönüşüm, fonların blok zinciri takibinden çıkarak, yalnızca geleneksel finansal incelemelerle izlenebilmesini sağlar. Bu, kripto paraların tekrar fiata dönüştürülmesi veya yasal işletmelerde kullanılması anlamına gelebilir.
4.aşama, gizli transferler: İleri düzey suçlular, özel mesajlaşma uygulamaları ve Tor tarayıcısı gibi araçları kullanarak, transferleri daha da gizli hale getirir ve tespit edilmekten kaçınır. Bu süreç, fonların kaynağını gizlemeyi amaçlayan karmaşık ve çok aşamalı bir yapıya sahiptir. Blok zinciri teknolojisinin doğası gereği, işlemlerin izlenmesi zorlaşmakta ve bu da yasa dışı faaliyetlerin tespitini engellemektedir.
İngiltere'de kripto para ile kara para aklama ağı
İngiltere Ulusal Suç Ajansı (NCA), Londra, Moskova ve Dubai merkezli, milyarlarca dolarlık bir kara para aklama şemasını ortaya çıkardı. İngiltere’de kripto para ile kara para aklama ağlarına yönelik önemli bir operasyon gerçekleştirildi. Bu operasyon, Rus casusları ve Avrupa’daki uyuşturucu kaçakçılarının kripto para birimlerini kullanarak yaptıkları kara para aklama faaliyetlerini hedef almıştır. Ulusal Suç Ajansı ve Metropolitan Polisi, organize suç grupları ve Rus kripto aklama ağlarının çökertildiğini duyurdu. 30 ülkeyi kapsayan operasyonda Rus kripto aklama ağına bağlı 84 kişi tutuklandı, 20 milyon sterlin nakit ve kripto ele geçirildi. Moskova merkezli kripto para borsaları Smart Group ve TGR Group, Batı ülkelerinin yaptırım uyguladığı elitlerin gelirlerini ve organize suç gelirlerini aklıyordu.
Türkiye aksiyonu: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları
02.07.2024 tarihli ve 32590 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren SPK Kanununda yapılan düzenleme ile Türkiye’de faaliyet gösteren kripto varlık hizmet sağlayıcıları (KVHS) SPK düzenleme ve denetlemesine tabi tutulmuştur. Kripto varlıkların alım satımı, takas, transfer ve bunların gerektirdiği saklama hizmeti ile kripto varlıkların veya bu varlıklara ilişkin cüzdandan transfer hakkı sağlayan özel anahtarların saklanması ve yönetimi faaliyetlerinin bir veya birkaçının düzenli uğraşı, ticari veya mesleki faaliyet olarak icra edildiği her türlü ortam bu SPK düzenlemesine tabidir. KVHS finansal olarak kabul edildiği için kripto varlıkların düzenleme, denetleme ve takibinde SPK ve MASAK’ın yakın işbirliği kritik önemdedir. Yine Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) kararıyla, kripto varlıkların ölçümü ve sınıflandırılmasına ilişkin finansal raporlama standartlarında düzenlemeler yapılmış ve finansal tablolara “Dijital Varlıklar” kalemi eklenmiştir. Bu değişikliklerle birlikte, kripto varlıklar ve KVHS’ler için yasal çerçeve güçlendirilmiş ve koordinasyon boşluğunu kaldıran önemli adımlar atılmıştır.