Petrol devlerinin zor yılları

Petrol ve doğal gaz gerçekten büyük bir endüstri… Öyle ki bu endüstrinin devleri her zaman ezici bir çoğunlukla dünyanın en büyük şirketleri arasında yer aldılar. Petrol fiyatlarındaki dramatik düşüş bilançoları alt üst etse de 2015 yılında dünyanın en büyük şirketleri sıralamasında ilk 10’da 6, ilk 20’de ise 9 petrol-doğal gaz şirketi yer alıyor.

Petrol devleri sıralamasında ilk sırada, aynı zamanda perakende devi Wall-Mart’tan sonra dünyanın ikinci büyük şirketi olan Suudi-Amerikan ortaklığı Saudi Aramco 2015 yılında 478 milyar dolar ciroyla yer alıyor. Ardından Çin’in üç devi Sinopec, CNPC, PetroChina… Sonra aralarına Kuveyt’in petrol devini alan Batı’nın devleri sıralanıyor; ExxonMobil, Royal Dutch Shell, Kuwait Petroleum Company, British Petroleum, Total…

Ancak bu devler hiç de iyi bir yıl geçirmediler. Petrol endüstrisi 1980 ve 1990’lardaki benzer fiyat çöküşlerinden sonra en kötü dönemlerinden birini yaşıyor. Nedeni malum; Petrol fiyatlarında 18 ayda yüzde 75’e ulaşan müthiş düşüş… Sektör küresel petrol bolluğunun ve dünya ekonomisindeki yavaşlayan büyümenin acılarını çekiyor. Bolluk ve durgunluk, 2014 Haziran’ında varil başına 115 dolar olan fiyatların, ocak ortasında 29 dolara kadar inmesine neden oldu. Fiyatlar mart ortasında 40 dolar seviyesinde işlem görüyor. 2014’ün büyük bölümünde 100 doların üzerinde olan fiyatlar, 2015 yılında 35-60 dolar bandında seyretti. Bu düşüş de 2015 bilançolarını alt üst etti. ABD’nin en büyüğü Exxon Mobil karının yüzde 58, Royal Dutch Shell ise yüzde 56 azaldığını bildirdi. ABD’nin ikinci en büyük petrol şirketi Chevron, geçen yılın son çeyreğinde 2002 yılından bu yana bir ilk çeyrek yılda zarar etti. BP ise son 20 yılın en büyük zararını açıkladı.

Bu işin sadece bilançolara yansıyan kısmı… Devler petrol darbesini en az hasarla atlatmak için radikal önlemler alıyor. Milyarlarca dolarlık varlık satışı yapıyorlar ve binlerce işçi çıkarıyorlar ve mega projeleri erteliyorlar. Sektör geçen yıl ve bu yıl toplam bir trilyon dolar harcama kısıntısı yapacak. Bilançolarda en büyük bozulma Britanya devi British Petroleum’da yaşandı. BP 2015’te 6.5 milyar dolar ile son 20 yılın en büyük zararını yaptı. Şirket geçen yıl 3.8 milyar dolar kar etmişti. 2015’in son çeyreğinde 2.6 milyar dolar zarar ettiğini ve karının yüzde 91 oranında azaldığını bildiren şirket son çeyrekteki zararında petrole ek olarak devam eden bakım projelerinin ve yeniden yapılanma adımlarının da etkisi olduğu ifade etti. Şirketin dördüncü çeyrek geliri 196 milyon dolar olurken geçen yılın aynı döneminde 2.2 milyar dolar gelir açıklamıştı.

Halka açık petrol şirketleri arasında en büyüğü olan ExxonMobil’in 2015 karı da yüzde 58 azalarak 2.78 milyar dolara düşerken, geçen yıl sermaye harcamalarındaki yüzde 19 kesintinin bu yıl yüzde 25’e çıkacağı açıklandı. Bir başka ABD devi Schlumberger de gelirlerinin de yüzde 27, net karının da yüzde 41 azaldığını bildirdi. Royal Dutch Shell de baskı altındaki petrol fiyatlarından hasar alan bilanço

açıklayan şirketlerden biri oldu. Shell, Şubat başında yaptığı açıklamada yıllık karında son 13 yılın en büyük düşüşünün yaşandığını ve 2015 karının 3.8 milyar dolara düştüğü açıklandı. Şirket, 2015’in son çeyreğinde karının bir yıl önceki eş döneme göre yüzde 56 azaldığını bildirdi. Firmanın stoklardaki değişim nedeniyle yılın son çeyreğindeki faaliyet karı 1.8 milyar dolar olurken, 2014’te bu rakam 4.2 milyar dolardı. 2015’in tamamında ise, net faaliyet karı yüzde 80 azalarak 3.84 milyar dolar oldu. Shell’in 2014 karı 19 milyar dolardı.

Ancak karlardaki düşüşe rağmen, hissedarlarına 2016 yılında hisse başına en az 1.88 dolar dağıtacağını açıklamasıyla şirketin hisse senetleri yükseldi. ABD borsalarında şubat başında 40 dolar seviyesinde olan Shell hisseleri mart sonunda 48 dolardan işlem görüyor.

Shell de diğer büyük petrol şirketleri gibi petrol endüstrisinin zor zamanlarında hissedarlarına kar payı ödemeyi tercih etti. Uzmanlar petrol fiyatlarının düşük kalması halinde bu taktiğin ne kadar sürdürülebilir olduğunu tartışıyorlar. Diğer yandan Deloitte firması tarafından yayımlanan bir raporda, sektörde iflasların söz konusu olabileceği vurgulandı. Raporda, enerji sektöründe ağırlıklı olarak küçük ve orta boylu şirketlerin yüzde 35’nin iflas etme olasılığı olduğu ve 175 firmanın iflas riski taşıdığı belirtildi. Daha çok petrol ve doğalgaz arama şirketleri ve petrol üretim şirketlerinin risk altında olduğu ifade edildi. Geçen yıl ortasından bu yana ABD’de kayagazı ve petrolü ağırlıklı araştırma ve üretim çok sayıda şirket iflas etti.

Küresel petrol üretimi, talebi günde bir milyon varil aşarken, sektörün depolama hacmi limite dayanmış durumda. CEO’ların kulağı devlerden gelecek üretim kısıntısı haberinde ancak İran gibi büyük bir üreticinin yaptırımların kaldırılmasıyla üretimine günde 500 bin varil ek yapacağını açıklaması hayal kırıklığı yarattı. Ayrıca mevsim normallerinden sıcak geçen kış ayları da doğal gaz ve rafine ürünlere olan talebi de olumsuz etkiliyor. Beklentiler uzun vadeli talep artışında... Çoğu uzmana göre, arz ve talebin dengeye gelmesi için daha zaman var. BP’nin CEO’su Bob Dudley’in dediği gibi, “Fiyatlar sonsuza kadar düşük kalmayacak. Arz-talep göstergeleri birlikte çalışmaya başladığı zaman düşük fiyat döneminin sonu gelmiş olacak.” Ancak, Dudley ocak ayında Davos’ta yaptığı açıklamada, petrol fiyatlarının önümüzdeki üç yılda düşük kalmasını beklediğini ve BP gibi şirketlerin kendini buna göre şekillendirmesi gerektiğini söyledi. Bu sözlerin anlamı tabi ki; maliyetleri düşürmek… Mega projeleri ertelemek, eldeki varlıkları satmak, küçülmek ve en önemlisi de binlerce çalışanı işten çıkarmak…

Sektör krize öncelikli olarak işten çıkarma ile cevap veriyor. Shell, 10 bin kişiyi işten çıkarma kararı aldı. BP ise, bilanço kayıplarını telafi etmek için, 2017 sonuna kadar iş gücünün yüzde 9’una denk gelen 7 bin kişiyi işten çıkarmayı planlıyor. İşine son verilecek personelin 600’ünün BP’nin İngiltere’nin Kuzey Denizi platformlarında çalışanlar olacağı belirtildi. Bu yıl 4 bin, gelecek yıl da ek olarak 3 bin kişiyi işten çıkarmayı kararlaştıran şirket daha önce 4 bin çalışanın işten çıkarılacağını açıklamıştı ancak bu sayıyı artırdı. ABD’li Schlumberger de 25 bin kişinin işine son verdi. Şirketten ayrılanlar toplam işgücünün yüzde 20’sine ulaştı. Petrol fiyatlarında düşüş başlamadan 2014 ortasından üç yıl önce fiyatlar varil başına 100 doların üzerindeyken, büyük üreticiler üretim kapasitesini artırmak için yarışıyordu. Küçük üreticileri satın alıyor, kimi zaman da denizin binlerce metre altında karadan binlerce metre uzakta maliyetli alanlarda üretim yapıyorlardı.

Artık bu dönem geride kaldı. Enerji sektörünün 2015’te 595 milyar dolarlık yatırım harcaması kesintisinin ardından bu yıl da 522 milyar dolarlık kesintiye gitmesi bekleniyor. İlk kez art arda iki kez gerçekleşen yatırım harcaması kesintisi ile birçok mega proje askıya alındı. Enerji danışmanlık şirketi Wood Mackenzie’ye göre, petrol fiyatlarında düşüş başladığı 2014 yazından bu yana 68 büyük proje ertelendi. ABD’li üreticilerden Chevron ile ConocoPhilips, yüksek maliyet gerektiren derin sulardan petrol çıkarma projelerinden çekildiğini yerine kaya gazı alanlarına yoğunlaşacağını açıkladı. Chevron geri dönüşü yıllar alan büyük projeler yerine düşük maliyetli kısa dönüşlü projeler peşinde olduğunu açıkladı. Brezilyalı Petrobras da onlarca milyar dolarlık yatırım harcamasında kesintiye gidecek.

Britanyalı BP ise, Mısır’daki doğal gaz yataklarına odaklanırken, Britanya-Hollanda ortaklığı Shell ise, geleceğini güvence altına almak için BG Group’u 50 milyar dolara satın alarak alternatif bir rota çiziyor. Shell, işletme maliyetlerini yaklaşık yüzde 10 oranında, yani 4 milyar dolar seviyesinde kestiğini ve bu yıl içinde 3 milyar dolarlık daha kesinti yapacağını vurgularken, şirketin CEO’su Ben van Beurden gerektiği taktirde şirketin yeni kısıtlamalara gideceğini de belirtti.