Serbest çalışmak yaygınlaşıyor: Gig ekonomisi
İş dünyasında alışılagelmiş tüm kuralları bir bir yıkan dijital enformasyon teknolojileri, ofise gitmeden çalışmak isteyenlere yeni bir mesai modeli sunuyor. Düzensiz ve resmi olmayan ekonomik faaliyetler ile ‘freelance’, yani bağımsız çalışanların oluşturduğu ekonomi modeli ‘gig ekonomisi’ hızla yaygınlaşıyor. giderek büyüyen bu sistemle 2050 yılına kadar 6 milyar işçiden 5 milyarının evden çalışacağı tahmin ediliyor.
Gig aslında müzik sektöründen gelme bir kelime ve kısa süreli iş alıp sahneye çıkan müzisyenler için kullanılan bir terim. Gig ekonomisinin günümüzdeki tanımı ise tüm sektörlerde herhangi bir kuruma bağlı olmadan serbest yani freelance çalışan, kısa süreli projeler için belirli görevleri ofise gitmeden yerine getiren kişilerin oluşturduğu sistem. Freelance çalışanların ve kendi kendinin patronu olanların oluşturduğu bu ekonomi modelinde, şirketler çalışanlarıyla geçici ve kısa dönemli kontratlar yapıyor.
Net tanımı kısa süreli iş demek olan, temelde mesai kavramı olmaksızın istenilen saatlerde istenildiği kadar çalışılan bu çalışma şekli çok da alışılmadık ve yeni bir şey değil aslında. Çünkü serbest çalışma uzun yıllardır bilinen bir iş modeli. Yeni olan ise internetle beraber bu modelin çok daha farklı yönlere gitmesi ve dünyanın yavaş yavaş daha az aracısı olan bu çalışma şekline kayıyor olması.
- Tam zamanlı işi olup ek gelir için serbest çalışanların oranı: %40
- İşini dijital platformlardan bulan freelance çalışan oranı: %15
Pek çok kişi için yeni bir dünya
Esnek ve mobil çalışma trendi eskilere dayanıyor. Ancak ilerleyen teknoloji ve her yerden çalışma olanağının doğmasıyla bu eğilim dünya çapında giderek yaygınlaşmaya başladı. Unify tarafından yapılan araştırma 2016 yılında dünyada üç kişiden birinin mobil çalıştığını ortaya koydu. Danışmanlık şirketi McKinsey & Company’nin 2016’nın ekim ayında yayınlanan Independent Work: Choice, Necessity and The Gig Economy (Serbest çalışma: Seçim, Gereklilik ve Gig Ekonomisi) adlı rapora göre ise ABD ve Avrupa Birliği’ne üye 15 ülkede toplam 162 milyon kişi serbest olarak çalışıyordu.
LendingTree adlı şirketin eylül 2017’de kendine ait küçük bir ek işi olan kişilerle yaptığı araştırmadan çıkan sonuçlara göre pek çok insan 9-6 mesaili işinden ayrılmak istiyor. Ankete katılanların yüzde 58’i tutkuyla yaptığı ek işini tam zamanlı bir kariyere çevirmeyi düşünürken, sanat ve zanaatle uğraşan kişilerin yüzde 71’i bu işi esas mesleği haline getirmek istiyor. 18-35 yaş aralığındaki insanların ise yüzde 62’si yaptıkları ek işin tam zamanlı olmasını istiyor.
LendingTree’nin 1000 Amerikalı üzerinde yaptığı bu araştırma ayrıca Gig ekonomisindeki pek çok kişinin bu dünyaya yeni katıldığını da ortaya koydu. Çünkü freelance çalışan kişilerin yüzde 50’si 2 yıl önce böyle bir ek işe sahip olmadığını belirtti. U.S Bureau of Labor Statistics (Birleşik Devletler İşçi İstatistikleri Bürosu) tarafından derlenen istatistikler de Gig Ekonomisi’ndeki büyümeyi canlı bir şekilde gözler önüne seriyor. Yapılan araştırmaya göre şu anda bütün enformasyon ve Information Technology (IT) yani bilişim teknolojileri sektöründe, tam zamanlı çalışanlardan daha çok sözleşmeli çalışan var. 2021 yılında ise ‘on-demand’ yani talebe bağlı iş sayısı, finans ve inşaatta şu anda bulunan iş sayısını geçecek.
Freelance çalışanları işverenlerle buluşturan platformlar
Tamircilik, boyacılık, sürücülük, çocuk bakıcılığı, içerik üretimi, grafik tasarımı, fotoğrafçılık, yazılımcılık, müzisyenlik gibi birbirinden farklı işler yapan birçok kişi dijital platformlar üzerinden gelir elde edebilecekleri fırsatları yakalayabiliyor. Türkiye’de de serbest çalışanlara yönelik dijital platformların sayısında ciddi bir artış söz konusu. Çevirmenlik, temizlik, nakliyat, çocuk bakımı, ders vermek, tamir ve boya ya da ev yemeği yapmak gibi hizmetlere ihtiyacı olan kişilerle, bu hizmetleri verebilecek profesyonelleri buluşturan pek çok uygulama var. Ayrıca e-ticaret de freelance çalışanlar için önemli gelir ayaklarından.
Bu ekonomi modelini besleyen pek çok firma mevcut. Uber, Armut, Etsy, Airbnb ve 2009 yılında Avustralya’da kurulan Freelancer.com bunlardan bazıları. Web geliştirme, yazılım ve teknoloji, tasarım, yazı çeviri gibi farklı alanlarda projesi olanlarla uzmanları buluşturan Projekurdu.com, Bionluk.com, Uzmankirala.com ve Expertera.com da başarılı platformlar arasında. Serbest çalışmayı tercih edenlerin bu dijital platformlara üye olmaları ve hangi konuda uzman olduklarını, yeteneklerini belirtmeleri şart. İşverenler de dijital platformlara projelerini gönderip hangi yetkinliklere sahip uzmanları aradıklarını belirtiyor. Bunun sonucunda ise bu dijital platformlar, çalışanlar ile işverenlerin buluşma noktası oluyor.
- 2021 yılında freelance çalışacağı tahmin edilen kişi sayısı: 9.2 milyon
- Başka bir yerden geliri olmayan freelance çalışanların oranı(50 milyon kişi): %30
Kariyer kavramı dönüşüyor
Uber bu alanda en iyi örneklerinden biri. Geçtiğimiz yıllarda dünya genelinde beş yüz farklı şehirde faaliyet göstermeye başlayan Uber’e bağlı olarak çalışan sürücüler, istedikleri zaman, istedikleri kadar çalışıyor. Bu sistemi kullanan 40 milyondan fazla aktif sürücü kayıtlara geçmiş durumda. Danışmanlar, reklamcılar, sürücüler, fotoğrafçılar, çocuk bakıcıları, ders verenler, el işi yapanlar, ev yemeği yapanlar, organizatörler, tamirciler, tesisatçılar ve boyacılar. Armut.com üzerinden aradığınız hemen hemen her alanda bağımsız çalışan birçok kişiyi bulabilmek mümkün.
Türkiye dahil 247 ülkede faaliyette olan Freelancer.com’da milyonlarca iş ilanı bulunuyor, tabii ki platforma kayıtlı toplam kullanıcı sayısı da milyonlarla ifade ediliyor. Bunların haricinde birçok kişi de internetin sağladığı olanakları kullanarak kendi ürünlerini satıyor veya kendi hizmetini bizzat pazarlayabiliyor. GittiGidiyor üzerinden satış yaparak büyük e-ticaret firmalarına fark atan çok sayıda bağımsız satıcı var mesela. Bunların yanı sıra, Idemama.com üzerinden iş yapan bağımsız grafik tasarımcılarını da unutmamak gerekiyor. Care.com, Uber, Bitaksi.com, Airbnb, Etsy, Guru, Rover, Freelancer ve TaskRabbit gibi paylaşım ekonomisini destekleyerek, Gig ekonomi modelini besleyen pek çok firma, işçi ve işveren ilişkisinden sıyrılmış, kendi işini yapan, zaman mekan bağımsız çalışabilen freelance işçilerin güçlü bir ekonomi oluşturmasına katkı sağlıyor.
Genel tabloya bakıldığından Uber’de sürücülük yapmak, Airbnb’de oda kiralamak, e-ticaret sitelerinde dükkan açmak ya da internette ürün satmak gibi gelir kaynaklarının sabah 9 akşam 6 klasik iş anlayışını değiştirdiğini söylemek mümkün. Araştırmalar da bu alanda ciddi bir potansiyel olduğunu gösteriyor. Devletlerin resmi verileri, bulgular ve yüz yüze görüşmeler de serbest çalışanların memnuniyet oranının oldukça yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Ancak unutulmamalı ki serbest çalışanların şimdilik sabit bir geliri yok ve freelance olarak evden çalışırken de ofiste çalışır gibi disiplinli olmak şart.