Lübnan ve Kudüs şeriat mahkemelerinde 150 yıl geçmişe sahip Osmanlı hukuku uygulanıyor

HABER MASASI
Abone Ol

Osmanlı Devleti'nin medenî kanunu olarak bilinen Mecelle bazı İslam ülkelerinde hala geçerliliğini koruyor.

Lübnan ve Doğu Kudüs'te bulunan şeriat mahkemeleri, 150 yıl önce hazırlanan Osmanlı hukuk kurallarını uygulamaya devam ediyor.

Lübnan'ın Sayda kentinde Sünni Müslümanlara hizmet veren Şeriat Mahkemesi Baş Kadısı Şeyh Muhammed Ebu Zeyd, konuyla ilgili açıklamalarda bulundu.

Kadı Ebu Zeyd, İstanbul'da 1868-1876 yıllarında bir ilim heyeti tarafından hazırlanan, Osmanlı'nın medenî kanunu olarak bilinen Mecelle ile 1917'de çıkarılan Hukuk-ı Âile Kararnâmesi'ni (Osmanlı Aile Kanunu) bugünkü davalarda sıkça kullandıklarını söyledi.

Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'la bir yandan Fransa, İtalya ve Almanya'dan ceza kanunları, deniz hukuku gibi Avrupa yasalarını tercüme faaliyetleri başladığını, diğer yandan da İslam fıkhının geliştirildiğini belirten Kadı Ebu Zeyd, "Burada dinî metinlerin ve fıkıh metinlerinin yasa diline dönüştürülmesi amaçlanıyordu. Böylece Mecelle ortaya çıktı." dedi.

Kaid-i Azam: Muhammed Ali Cinnah
Mecra

Hacr ve şahitlikle ilgili davalarda Mecelle'yi hâlâ uyguluyoruz.

"Hacr, çok yaşlı ya da zihinsel engeli bulunan kişilerin malî tasarrufunun engellenmesi veya kısıtlanması demek. Kişi davada birini şahit göstermek istediğinde şahit kimdir, özellikleri nelerdir ve konuyla alakalı diğer ayrıntılar nelerdir? Tüm bunları Mecelle'den alıyoruz." ifadelerini kullandı.

Beyaz ülke: Lübnan
Mecra

Hukuk-ı Âile Kararnâmesi'nin de bir bütün halinde Lübnan'daki Sünni Müslümanlar tarafından günümüzde uygulanmaya devam ettiğini aktaran Kadı Ebu Zeyd, şunları kaydetti:

  • "Hacr ve ispat konularında ilk hazırlandığından bu yana Mecelle'yi uyguluyoruz. Tamamen alıp bir bütün halinde uyguladığımız bir başka şey de 1917'de hazırlanan Hukuk-ı Âile Kararnâmesi'dir. Osmanlı'dan aldığımız üçüncü düzenleme ise Tanzim-i Mehakim Kanunu'ydu (mahkemelerin düzenlenmesi). Bunu belirli bir süre uyguladık. Sonra 1943'te yeni bir kanun çıkarıldı ve Tanzim-i Mehakim yürürlükten kalktı."

Kadı Ebu Zeyd, Osmanlı Devleti'nin "farklı ve çok sayıdaki maddeyi herkesi bağlayan tek bir kanuna dönüştürmesini" en büyük başarılarından biri gördüğünü dile getirdi.

Lübnanlı Kadı, Osmanlı kanunu olan Mecelle'ye göre hüküm verdiği son davalardan birini şöyle aktardı:

"Bir davam vardı. Kadın kocasına dava açmıştı. Şahitlerden biri kadının kardeşiydi. Biz de Mecelle'ye baktık. Şahitler kısmındaki hükümlere baktık. Eğer anne, baba, dede ya da oğul gibi bir silsilede değil ise kardeşin kardeşe şahitliğinin kabul edilebileceği konusundaki maddeyi bularak buna göre hareket ettik."

3400 yıllık dava ve değişmeyen Orta Doğu
Mecra

Şiiler ve Dürziler de kullanıyor

Lübnan'da sadece Sünnilerin değil, Caferi (Şii) ve Dürzilere ait mahkemelerin de şahitlik davalarında Mecelle'ye müracaat ettiğini belirten Kadı Ebu Zeyd, "Osmanlı aile hukuku da bu üç mahkeme tarafından uygulanıyor ama hepsi tüm kanunu uygulamıyor. Sünniler tamamını uyguluyor. Şiiler ile Dürziler ise bazı maddelerini uyguluyorlar." dedi.

İslam tarihinde bir ilk yaşandı

Mecelle'nin hala yürürlükte olduğu bir diğer yer de İsrail işgali altındaki Doğu Kudüs'te bulunan şeriat mahkemeleri.

Kudüs İslam Şeriatı Mahkemesi Kadısı Şeyh Muhammed Sarandah, konuyla ilgili Osmanlı döneminde Müslümanların bulunduğu bölgelerin genişlemesiyle insanlar arasında hükmetmek için hukukî düzenlemenin bir ihtiyaç haline geldiğini söyledi.

Kadı Sarandah, bu nedenle Osmanlı döneminde idarî açıdan işleri kontrol etmek için fıkhî hükümlerin derlendiğini ve bunun herkes tarafından kabul gördüğünü aktardı.

  • Kadı Sarandah, fıkıh kurallarının kanun maddelerine dönüştürülmesinin ve Osmanlı Devleti'nin neresinde olursa olsun tüm mahkemelerde aynı kuralların uygulanmasının İslam tarihinde bir ilk olduğunu belirtti.

"(Osmanlı'dan ayrılan) Devletler ortaya çıktıktan sonra her yeni ülkenin ayrı ayrı kanunları oluştu ve şeri mahkemeler bölümlere ayrıldı. Şeri mahkemeler evlilik ve boşanma davalarında uzmanlaştı. Ayrıca askerî ve medenî işlere bakan mahkemeler de kuruldu. Ancak özellikle şeri mahkemeler halen Osmanlı kanunu olan Mecelle'ye dayanıyor."

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ve Hukūk-ı Âile Kararnâmesi nedir?

Osmanlı Devleti'nde önce borçlar, kısmen eşya ve şahıs hukuku hükümleri 1868-1876 yıllarında Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, daha sonra aile hukuku hükümleri 1917’de Hukuk-ı Âile Kararnâmesi adıyla kanunlaşmıştır.

Her ikisi de İslam hukukuna dayalı olarak hazırlanan ilk kanunlar olması dolayısıyla sadece Osmanlı hukuk tarihi bakımından değil İslam hukuk tarihi bakımından da dikkate değer bir öneme sahiptir ve İslam ülkeleri tarafından hazırlanan kanunlara öncülük ve örneklik etmiştir.