2025 Irak parlamento seçimleri: Adaylar, bloklar, taraflar

Irak bugün 329 sandalyeli parlamentonun geleceğini belirleyen seçimleri gerçekleştiriyor. Ülke genelinde 7.745 aday yarışıyor. Bu adayların 3.225’i siyasî partiler, 4.445’i ittifaklar bünyesinde yer alırken, 75 aday bağımsız olarak seçime giriyor. Yarışta toplam 31 siyasî ittifak, 41 parti ve 87 bağımsız liste bulunuyor. Irak’ta her il tek bir seçim çevresi kabul ediliyor ve oyların dağıtımında Sainte-Laguë yöntemi esas alınıyor. Parlamento yapısında kadın temsilinin garanti altına alınması için 83 koltuk (yüzde 25) kadınlara ayrılıyor. Ayrıca Hristiyanlar, Sâbiî Mendailer, Ezidîler, Şebekler ve Feylî Kürtler gibi topluluklara 9 kota sandalyesi tahsis ediliyor.

Şiî siyasî alan, Irak’ta yine en geniş ve belirleyici tabakanın merkezini oluşturuyor.

• Ülkeyi yöneten Başbakan Muhammed Şiya es-Sudânî, seçimlere İmar ve Kalkınma İttifakı ile katılıyor. Sudânî, geçmişte İçişleri Bakanı ve İnsan Hakları Bakanı gibi görevlerde bulunmuş, teknokrat kimliğiyle öne çıkmış bir siyasetçi olarak biliniyor.

Yolsuzlukla mücadele, devlet kurumlarını güçlendirme ve hizmet kapasitesini geliştirme gibi konulara odaklandığını sıkça vurguluyor. Ayrıca hem İran ile hem diğer bölge ülkeleriyle dengeli ilişki kurma kabiliyeti onu pragmatik bir aktör hâline getiriyor. Sudânî’nin ittifakı, seçim sonrası dönemde orta yolcu bir yönetim formülü oluşturmayı hedeflediğini belirtiyor.

• Şiî siyasî alanın en etkili oluşumlarından bir diğeri Nuri el-Malikî’nin liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu olarak öne çıkıyor. Malikî, 2006–2014 yılları arasında başbakanlık yaptığı dönemde merkezî devlet yapısını güçlendirmeye çalışan, güvenlik kurumlarında kadrolaşmaya önem veren bir yönetim tarzı benimsiyor. İran’la güçlü ilişkileri onu Şiî siyasetinde güvenilir bir müttefik olarak konumlandırıyor.

Ancak mezhep gerilimleri ve IŞİD’in yükselişi, Malikî döneminin tartışmalı yönlerini oluşturuyor. Buna rağmen koalisyonu, örgütlülük kapasitesiyle Iraklı Şiîler içinde ciddi mobilizasyon gücüne sahip olduğunu gösteriyor.

Bugünkü yarışa katılan diğer Şiî yapılar arasında Muhsin el-Mendalavî liderliğindeki Esas İttifakı yer alıyor. Esas, bağımsız listeler üzerinden hareket eden, daha esnek siyasî çizgi izleyen bir oluşum olarak dikkat çekiyor. Bunun yanında, Humam Hammûdî liderliğindeki Irak İslâm Yüksek Konseyi uzun yıllara dayanan kurumsal hafızası, dinî otoriteye yakınlığı ve geçmiş etkinliğiyle sahada yer alıyor. Konsey, 1980’lerde İran’da örgütlenen ve Saddam sonrası Irak’a dönerek yeniden yapılanan Şiî siyasî hareketin çekirdeğini temsil ediyor.

Eski gençlik ve spor bakanı Abdülhüseyin Abtan, İktidar el-Vatan Partisi ile seçimlere giriyor. Abtan, yerel hizmetlerin geliştirilmesi, ekonomik iyileşme ve daha az mezhepçi çizgi vurgusuyla orta sınıf ve teknokrat kesime hitap ediyor.

Diğer tarafta Ammar el-Hakim’in liderliğini yaptığı Hikme Hareketi, Hakim ailesinin Şiî gelenek içindeki etkisini sürdürerek daha kapsayıcı ve ulusal bir siyaset anlayışı benimsediğini söylüyor. Hareket, eski başbakan Haydar el-İbadi’nin Zafer Koalisyonundan bazı adayları da bünyesinde barındırıyor. İbadi, IŞİD’e karşı mücadeledeki rolü nedeniyle uluslararası çevrelerde saygınlık kazanan bir isim olarak görülüyor; mevcut seçimde bizzat yarışmasa da koalisyona dolaylı destek veriyor.

Silahlı-siyasi aktörler içinde İran’a yakınlığıyla bilinen Asaib Ehl el-Hak (AAH) da, seçimlere Sâdikûn listesi altında katılıyor. Listeyi bu seçimde Yükseköğretim Bakanı Naim el-Abudî temsil ediyor. AAH lideri Kays el-Hazalî, İran Devrim Muhafızları ile yakın ilişkilere sahip, ABD karşıtı söylemleri ve geçmiş çatışma tecrübeleriyle biliniyor. Örgüt, son yıllarda hem siyasi hem güvenlik alanında etkisini artırıyor. Silahlı unsurlarla siyasi temsilin birleşmesi, AAH’yi Şiî kampı içinde ayrıcalıklı konuma yerleştiriyor. Ayrıca Şibl ez-Zeydî liderliğindeki Hizmetler (Khadamat) İttifakı da bu alanda yer alıyor. Bu ittifak yerel kalkınma ve kamu hizmetleri temalarını öne çıkarıyor.

Sünnî siyasî alanda üç büyük blok seçmenin oyunu almak için yarışıyor. Muhammed el-Halbûsî’nin liderliğindeki Takaddum (İlerleme) İttifakı, özellikle Anbar, Nineveh gibi savaş sonrası yeniden yapılanmaya ihtiyaç duyan bölgelerde güçlü destek görüyor. Halbûsî, genç yaşı ve pragmatik tutumuyla Sünnî siyaset içindeki en etkili figürlerden biri olarak kabul ediliyor. İran ile ilişkilerini dengeli bir çizgide tutuyor; bu tavrı, Şiî bloklarla çalışabilirlik kapasitesini artırıyor.

Buna karşın, Hamis el-Hancer’in liderliğindeki Siyade el-Vatani–Teşri’ (Egemenlik–Yasama) İttifakı İran etkisine mesafeli duruşuyla biliniyor. Hancer, iş dünyasından gelen bir aktör olarak, ekonomik kalkınma, yerinden yönetim ve Sünnî bölgelerin güçlendirilmesi üzerinde duruyor. Bu nedenle Batı ile ilişkilerde de denge arayışını sürdürüyor.

Üçüncü önemli Sünnî yapı olan Azm Koalisyonu, Müsennâ es-Samerraî liderliğinde yarışıyor. Samerraî, yerel güçlerin desteğini alan, özellikle Kuzey ve Orta Irak’ta etkili bir isim. Azm, Sünnî bloklar arasında daha milliyetçi, altyapı ve güvenlik temelli gündemlerle destek topluyor.

Kürt siyasî sahnesinde her zamanki gibi iki baskın aktör öne çıkıyor: Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (PUK). KDP, Mesud Barzanî’nin liderliğinde Erbil ve Duhok’ta köklü tabana sahip. Barzanî ailesi, ekonomik açılım, uluslararası ilişki yönetimi ve Kürt milliyetçiliğinin sembol aktörü konumunda bulunuyor. PUK ise Celal Talabani’nin siyasî mirasını sürdürerek Süleymaniye bölgesinde güçlü etkisini koruyor. PUK, daha entelektüel ve kurumsal yapı üzerinden politika üretiyor; İran ile kurduğu yakın ilişkiyle de dikkat çekiyor.

Bu iki partinin yanında, genç seçmene ulaşmayı başaran Şaswar Abdulwahid’in liderliğindeki Yeni Nesil Hareketi popülaritesini artırıyor. Hareket, yolsuzluk karşıtı söylemleri, yerel yönetimlerin şeffaflaştırılması talepleri ve sosyal medya temelli kampanya stratejisiyle Kürt siyasetinde önemli bir alternatif sunuyor. Ayrıca Goran (Değişim) Hareketi, reformist bir çizgide varlığını sürdürüyor; ancak önceki seçimlerdeki ağırlığını büyük ölçüde kaybetmiş görünüyor.

Bugünkü seçimler, Irak’ta temsil çeşitliliğini artırıyor; ancak sonrasında hükümet kurma sürecini oldukça karmaşık hâle getiriyor. Sainte-Laguë sisteminin yapısı, farklı güç merkezlerinin mecliste temsil edilmesini kolaylaştırıyor; bu durum tek başına çoğunluk oluşturmayı zorlaştırıyor. Böylece koalisyon görüşmelerinin aylarca sürebileceği, İran ve ABD gibi dış aktörlerin diplomatik manevralarının etkili olabileceği bir siyasî atmosfer ortaya çıkıyor.

Seçimlerin ardından, Irak’ın yeni hükümetini belirleyen temel unsur, Şiî, Sünnî ve Kürt blokların kendi içlerinde ve birbirleriyle kuracakları uzlaşı mekanizmaları oluyor. Ekonomik toparlanma, güvenlik reformu, yolsuzlukla mücadele ve kamu hizmetlerinin iyileştirilmesi seçmenin başlıca beklentileri arasında yer alıyor. Ancak bu beklentilerin karşılanması; parçalı siyasî yapı, dış aktör etkileri ve toplumsal kutuplaşma gibi faktörler nedeniyle kolay görünmüyor. Buna rağmen Irak seçmeni, ülkenin istikrara kavuşması, ekonomik canlanma ve güvenlik dengesi için seçimlerin önemli bir fırsat sunduğuna inanıyor.