Benî Şeybe: Kâbe’nin anahtarlarını taşıyan aile

Benî Şeybe ailesinin kökeni, Kureyş kabilesinin Abdüddâr koluna dayanıyordu. Kureyş içerisinde Kâbe ile ilgili görevler farklı aileler arasında paylaştırılmıştı. Bu görevler arasında "hicâbe" yani Kâbe’nin anahtarlarını muhafaza etme ve Kâbe’yi açıp kapama görevi en prestijli vazifelerden biri olarak kabul edilmişti. Hicâbe görevi Abdüddâr b. Kusayy’ın soyuna verilmişti ve bu görev nesilden nesile intikal etmişti. Abdüddâr’ın torunlarından biri olan Şeybe b. Osman, bu görevin en bilinen isimlerinden biri olmuştu ve aile zamanla onun adıyla, yani Benî Şeybe olarak anılmaya başlamıştı.

Cahiliye döneminde Kâbe yalnızca bir ibadet mekânı değil, aynı zamanda Mekke’nin siyasî, ekonomik ve toplumsal merkezini teşkil etmişti.

Kâbe’nin anahtarlarını taşımak, Mekke’de söz sahibi olmanın da bir göstergesi olarak görülmüştü.

Hac mevsimlerinde Kâbe’nin açılması, önemli kabile toplantılarının yapılması ve dinî ritüellerin icrası doğrudan bu ailenin tasarrufundaydı. Bu durum, Benî Şeybe ailesine büyük bir saygınlık kazandırmıştı.

İslâm’ın doğuşu, Kâbe’nin statüsünü ve işlevini kökten değiştirmişti. Hz. Peygamber’in Mekke’yi fethettiği gün, Kâbe’nin anahtarları hâlen Osman b. Talha’nın elinde bulunuyordu. Osman b. Talha, Benî Şeybe ailesinin önde gelen temsilcilerinden biriydi ve o sırada henüz Müslüman olmamıştı. Mekke’nin fethi sırasında Hz. Peygamber Kâbe’ye girmek istediğinde anahtarlar Osman b. Talha’dan alınmıştı. Bu sırada bazı sahabiler, Kâbe anahtarlarının artık Haşimoğullarına verilmesi gerektiğini düşünmüşlerdi.

Ancak bu noktada İslâm tarihinde son derece belirleyici bir olay yaşanmıştı. Nisa Suresi’nin 58. ayeti nazil olmuş ve emanetlerin ehline verilmesi emredilmişti. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Kâbe’nin anahtarlarını tekrar Osman b. Talha’ya teslim etmişti. Peygamber’in,

“Bu anahtarlar kıyamete kadar sizde kalacaktır; onu sizden ancak zalim biri alır”

mealindeki sözleri, Benî Şeybe ailesinin tarihsel konumunu İslâmî bir meşruiyet zeminine oturtmuştu. Bu olaydan sonra Osman b. Talha da Müslüman olmuştu.

Bu gelişme, İslâm tarihinde son derece önemli bir ilkeyi ortaya koymuştu. Hz. Peygamber, Kâbe gibi İslâm’ın en kutsal mekânıyla ilgili bir görevi, akrabalık ya da siyasî gerekçelerle değil, liyakat ve emanet bilinciyle dağıtmıştı. Bu tutum, Benî Şeybe ailesinin görevini sadece geleneksel değil, aynı zamanda dinî açıdan da dokunulmaz bir statüye yükseltmişti.

Dört Halife döneminde Kâbe’nin anahtarları yine Benî Şeybe ailesinde kalmıştı. Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali dönemlerinde bu uygulama değiştirilmemişti. Halifeler, Mekke üzerindeki siyasî otoritelerine rağmen Kâbe’nin hicâbe görevine müdahale etmemişlerdi. Bu durum, İslâm devlet geleneğinde dini sembollere ve Peygamber uygulamasına gösterilen saygının bir göstergesi olmuştu.

Emevîler döneminde de Benî Şeybe ailesi görevini sürdürmüştü. Emevî halifeleri, Mekke’yi siyasî olarak kontrol etmelerine rağmen Kâbe’nin anahtarlarını bu aileden almamışlardı. Hatta bazı Emevî halifeleri, Kâbe’nin bakım ve onarım faaliyetlerini yürütürken Benî Şeybe mensuplarının onayını almayı gelenek haline getirmişti. Bu durum, hicâbe görevinin sembolik gücünü daha da artırmıştı.

Abbâsîler döneminde Kâbe’nin mimari yapısında bazı değişiklikler yapılmış, örtüsü yenilenmiş ve çevresi genişletilmişti. Buna rağmen anahtarlar yine Benî Şeybe ailesinde kalmıştı. Abbâsî halifeleri, kendilerini İslâm dünyasının meşru liderleri olarak görmelerine rağmen, Hz. Peygamber’in bu konudaki uygulamasını değiştirmeyi düşünmemişlerdi. Bu tavır, Abbâsîlerin dinî meşruiyet arayışlarının bir parçası olarak da değerlendirilmişti.

Memlükler döneminde Hicaz bölgesi Kahire merkezli bir idareye bağlanmıştı. Memlük sultanları, Kâbe’ye büyük önem vermiş, örtüsünü göndermiş ve hac yollarının güvenliğini sağlamıştı. Ancak Kâbe’nin anahtarları yine Benî Şeybe ailesinde muhafaza edilmişti. Memlükler, hicâbe görevini tanımış ve aile mensuplarına özel imtiyazlar tanımışlardı.

Osmanlılar Hicaz’ı 1517’de Yavuz Sultan Selim döneminde hâkimiyet altına almıştı. Osmanlı padişahları kendilerini “Hâdimü’l-Haremeyn” yani “İki Harem’in hizmetkârı” olarak tanımlamışlardı. Bu unvan, Osmanlıların Kâbe üzerindeki otoritelerini bir hizmet anlayışıyla sınırlandırdıklarını göstermişti. Osmanlılar döneminde de Kâbe’nin anahtarları Benî Şeybe ailesinde kalmıştı. Padişahlar, Kâbe ile ilgili tüm törenlerde ve onarım çalışmalarında bu ailenin temsilcilerini esas almışlardı.

Osmanlı arşivlerinde Benî Şeybe ailesine dair çok sayıda kayıt bulunmuştu. Bu kayıtlarda aile mensuplarına verilen maaşlar, hediyeler ve beratlar yer almıştı. Osmanlı yönetimi, hicâbe görevini sürdüren kişilerin isimlerini kayıt altına almış ve bu görevin aile dışına çıkmamasına özen göstermişti. Bu durum, Osmanlıların İslâm geleneğine bağlılıklarını gösteren sembolik bir uygulama olmuştu.

• Modern dönemde Suudi Arabistan’ın kurulmasıyla birlikte Hicaz bölgesinin idaresi yeni bir siyasî yapıya kavuşmuştu. Buna rağmen Kâbe’nin anahtarları yine Benî Şeybe ailesinde kalmıştı. Suudi yönetimi, hicâbe görevini tanımış ve aile mensuplarının bu vazifeyi sürdürmesine izin vermişti.
• Günümüzde Kâbe’nin kapısı, özel günlerde ve devlet başkanlarının ziyaretlerinde yine Benî Şeybe ailesinin bir temsilcisi tarafından açılmıştı.

Kâbe anahtarları fiziksel olarak büyük ve süslü bir anahtar olmaktan ziyade, sembolik anlamı çok güçlü bir emanet olarak kabul edilmişti. Anahtarın muhafazası, Kâbe’nin kapısının ne zaman ve kimler için açılacağına dair karar yetkisini de içeriyordu. Bu yetki, mutlak bir güç değil, bir hizmet anlayışıyla icra edilmişti. Benî Şeybe ailesi, tarih boyunca bu görevi bir imtiyazdan ziyade bir sorumluluk olarak tanımlamıştı.

İslâm düşüncesinde Kâbe’nin anahtarlarını taşıyan aile, emanet kavramının canlı bir örneği olarak görülmüştü. Bu görev, siyasî iktidarların değişmesine rağmen el değiştirmemiş nadir dinî vazifelerden biri olmuştu. Bu süreklilik, İslâm medeniyetinde gelenek, meşruiyet ve dinî sembollerin nasıl korunduğunu gösteren güçlü bir örnek teşkil etmişti.

Netice olarak Benî Şeybe ailesinin hikâyesi, İslâm tarihinin yalnızca siyasî ve askerî boyutlarıyla değil, ahlakî ve sembolik yönleriyle de anlaşılması gerektiğini ortaya koymuştu. Kâbe’nin anahtarlarının bu ailede kalması, Hz. Peygamber’in emanet anlayışının, sonraki yüzyıllarda İslâm toplumları tarafından nasıl içselleştirildiğini göstermişti. Bu görev, zamanın yıkıcı etkilerine rağmen varlığını sürdürmüş ve Kâbe’nin kutsallığıyla özdeşleşmişti. Benî Şeybe ailesi, bu yönüyle İslâm tarihinin yaşayan en eski miraslarından biri olarak kabul edilmişti.