Emiru’l-Mücahidîn: Selamet Haşim

Filipinler hükümeti Malezya’ya bağlı Sabah bölgesini ele geçirmek için “Özgürlük Operasyonu” planlamıştı. İlk olarak özel eğitimli askerler bölgeye sızarak psikolojik savaş yürütecek ve olası operasyon için askerî müdahale noktalarını belirleyecekti. Filipinler Silahlı Kuvvetleri’nden Jabidah Birliği’nin yapacağı operasyon çok az kişi tarafından biliniyordu. Askerler arasında yer alan Bangsamorolu Müslümanlar, Malay kardeşlerine zarar verecek bu operasyona katılmak istemediler.

• Operasyonun açığa çıkmasını istemeyen diktatör Ferdinand Marcos yönetimi Müslüman askerlerin öldürülmesi emrini verdi.

18 Mart 1968 günü 64 Morolu askerin, mensubu oldukları Filipinler ordusu tarafından öldürülmesi tarihe “Jabidah Katliamı” olarak geçti. Katliamın detayları tam olarak açıklığa kavuşmadı. Fakat yaşananlar Bangsamoro topraklarında yeniden özgürlük mücadelesinin fitilini ateşleyecek ve olayların ardından Bangsamoro’ya dönen Selamet Haşim de bu mücadelenin en önemli liderlerinden birisi olarak ön plana çıkacaktı.

Selamet Haşim, 7 Temmuz 1942 tarihinde Filipinlerin güneyinde yer alan Maguindanao bölgesinin Pikit şehrinde, çiftçi bir ailenin çocuğa olarak dünyaya geldi. Geleneksel olarak dinî eğitimini ailesinden ve köyündeki hocalardan alırken okuluna da devam etti. 1958 yılında lise eğitimine ara vererek hacca gitti.

Kutsal topraklara gitmesinin üzerinden bir yıl geçmişti. Ailesi uzun süre ondan haber alamayınca Cidde’deki Filipinler Başkonsolosluğu’na başvurdu. Ona ulaştıklarında hac vazifesinin ardından Şeyh Zevavi’den dinî eğitim almaya başladığını öğrendiler. Ailesi aslında bu duruma alışkındı. Çalışmalarına öylesine odaklanıyordu ki bütün hayatı ondan ibaret oluyordu. Bu özelliği ilerleyen yıllarda Moro halkının özgürlük mücadelesinin temellerini oluşturacaktı.

Medine’deki eğitimin ardından 1959 yılında Mısır’a giderek El-Ezher Üniversitesi’nin ortaöğretim kurumunda liseyi tamamladı.1963 yılında başladığı üniversite eğitimini 1969 yılında yüksek lisans yaparak tamamladı. Doktora için hazırladığı “Güneydoğu Asya’da İslâm” isimli çalışmasını Filipinler’deki evinde çıkan yangın sebebiyle üniversiteye sunamadı ve akademik kariyerini sonlandırmak zorunda kaldı.

• Yurtdışında yaşadığı yıllarda eğitimine çok önem veriyordu. Arkadaşlarının düzenlediği gezi ve piknik gibi programlara katılmıyordu. Bir gün odasında düşüp bayıldığında onu hastaneye götüren arkadaşı Ahmet Duli, doktorun zihnen dinlenmesini tavsiyesi ettiğini söylüyor.

Mısır’da eğitim gördüğü yıllarda düşünce olarak Seyyid Kutup ve Ebû’l-A’lâ Mevdudi’den etkilendi. Ayrıca bu yıllar ulusal ve uluslararası çevresinin oluşmasında etkili oldu. Birçok organizasyona aktif katılım sağlayan Haşim, Asya Öğrenci Organizasyonu’nda genel sekreterlik ve Filipinli Müslüman Öğrenciler Birliği’nin genel başkanlığını yaptı. 1960’lı yıllarda Bangsamorolu öğrencilerle kurdukları grupla bölgenin bağımsızlığına gidecek ilk adımları attılar. Selamet Haşim bir röportajında Moro İslâmî Kurtuluş Cephesi’nin (MILF) temellerinin 1962 yılında Kahire’de atıldığını ve o dönemlerde isminin “Moro Özgürlük Cephesi” olarak anıldığını söylemektedir.

Bangsamoro’ya döndüğünde özgürlük mücadelesi başlamıştı. Cotobato’nun ilk valisi olan amcası Datu Udtog Matalam 1968 yılında Mindanao Bağımsızlık Hareketi’nin kurmuştu. Hareket uzun ömürlü olmasa da Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin (MNLF) kuruluşuna öncülük etti.

Ülkesine döndüğünde Moro toplumun özellikle eğitim konusunda eksiklikleri olduğu gören Haşim bu alanda çalışmalar yaptı. Fakat 1972 yılında diktatör Marcos tarafından komünist isyan gerekçesiyle sıkıyönetim ilan edilince, bölgede devam eden toplumsal faaliyetler olumsuz etkilendi. Buna rağmen Haşim MNLF’nin kurumsal yapısının oluşturulmasını sağladı. “Kutawato Devrimci Komitesi” adıyla Bangsamoro’da birçok yerleşim bölgesini içeren bir iç yönetim mekanizması kurdu. Bu bölgesel yönetim aynı zamanda MNLF’nin silahlı yapısının temelini oluşturuyordu. Ayrıca uzun yıllar yurtdışında gördüğü eğitim ve kurduğu ilişkiler sayesinde MNLF’nin İslâm Konferansı Örgütü’nde ve uluslararası alanda tanınmasını sağladı.

İlk başta MNLF’ye Nur Misuari’nin liderlik etmesinin daha iyi olacağını düşünen Haşim, hareketin dış ilişkiler sorumluluğunu üstlendi. Öyle ki Nur Misuari ziyaret için Mısır’a gittiğinde oradaki öğrenciler lider olarak onu kabul etmeyeceklerini söylediklerinde, Selamet Haşim liderin Misuari olmasının daha iyi bir karar olacağını ifade etmiştir.

Ancak ilerleyen zamanlarda Misuari’nin ulusalcı bir yaklaşıma sahip olması ve Haşim’in Moro toplumunda yeniden İslâmî bir dönüşümü hedeflemesi sebebiyle iki lider arasında sıklıkla fikir ayrılıkları yaşanmaya başladı. Haşim, mücahitlerin namazlarını kılmadığını ve İslâmî pratiklerden uzaklaştığını dile getiriyordu. Son olarak Libya’da imza edilen Trablus Anlaşması ile MNLF’de kopuş yaşandı. Nur Misuari’nin kabul ettiği anlaşmaya göre bölgeye otonom yapı hakkı sunuluyordu. Fakat Selamet Haşim bu anlaşmanın güvenilir olmadığını söylüyordu.

Yapılacak anlaşmanın İslâmî usullere göre yönetilecek bağımsız bir Bangsamoro hakkı tanıması gerektiğini savundu.

Süreç onu haklı çıkardı ve Marcos yönetimi tarafından yapılan halk oylaması sonucunda 13 vilayetten 10’u otonom bölge için “evet” dedi. Bölgenin oylama ile değil kararname ile belirlenmesi isteyen MNLF sonucu kabul etmediğini açıkladı. Barış görüşmeleri yerini tekrar çatışma ortamına bıraktı. 1989 yılına gelindiğinde Filipinler Devleti tek taraflı olarak sadece 5 vilayetin dâhil olduğu ARMM otonom bölgesini kurdu.

İlk başta Bangsamoro Müslümanları arasında ayrılık olması istenmedi. Kutawato Devrimci Komitesi, İslâm Konferansı Örgütü’ne başvurarak Nur Misuari yerine lider olarak Selamet Haşim’in getirilmesini talep etti. Olumlu bir sonuç alınamayınca Selamet Haşim başkan yardımcılığı yaptığı MNLF’den ayrılarak 1981 yılında resmî olarak MILF’yi kurdu.

Bu süreç mücadele için yeni bir başlangıç oldu. Haşim kurulan bütün kampların bir yaşam alanı olarak oluşturulmasını sağladı. Okul, mescit ve bakkalların bulunduğu kamplarda mücahitler aileleriyle birlikte yaşıyordu. Selamet Haşim “Mücadele Ahlakı” adlı çalışmasıyla yönetim sistemi inşası ve Moro Müslümanlarına tavsiyeleri kaleme aldı.

İlerleyen yıllarda barış görüşmeleri olsa da, çatışmalar devam etti. Joseph Estrada döneminde “tek bir devlet” politikası ile MILF’ye ağır operasyonlar yapılmaya başladı. MILF’nin merkezi olan Ebubekir Kampı ordu tarafından ele geçirildi. Kampı boşaltmak zorunda kaldıklarında, Haşim, mücahitlere yeni bir kamp inşa etmelerini ve mücadeleye devam etmelerini söyledi. Tüm bu zorluklara rağmen asla mücadeleden vazgeçmedi.

Selamet Haşim, mücahitler arasında çok sıradan birisiydi; öyle ki kamplarda onu gören bazı gençler “Farklı biri olduğunu anlıyorduk ama liderin o olduğunu bilmiyorduk” diyorlar. Bütün mücadelesinde yanında olan kız kardeşi Halime ise sadece iki kıyafeti olmasına rağmen kamplarda dahi çok temiz ve saçının sürekli taranmış olduğunu söylüyor. Mücahitlere daima temizliğin önemini anlatırdı. Ana dili olan Maguidanaun’da çok iyi bir konuşmacıydı ayrıca diğer Bangsamoro yerel dillerini de çok iyi konuşurdu.

Haşim, 1981 ila 2003 yılları arasını Moro toplumunun yeniden inşa süreci olarak kabul eder. Bu inşa süreci sadece medreseleri değil, ekonomi, adalet, eğitim ve güvenlik gibi alanları da kapsamıştır. Özerklik kazanıldığında toplumun buna hazır olması için çalışmalar yapılmıştır.

Selamet Haşim, 2003 yılında vefat ettiğinde ardında on binlerce mücahit ve özgürlük için mücadeleye devam eden bir hareket bıraktı. Şimdi Morolular onu “Bangsamoro'nun kalbine cihad tohumunu ektim. Ben ölsem bile gelecek nesil mücadeleye devam edecektir.” sözleriyle hatırlıyor.

1997 yılında Filipinler hükümeti ve MILF arasında başlayan barış görüşmeleri 2014 yılında Kapsamlı Anlaşma’nın imzalanmasıyla yeni bir süreci başlattı. Bu tarihten yasanın onaylandığı zamana kadar iki taraf da barışının korunması için çalıştı. 2018 yılında Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte’nin Bangsamoro Organik Yasası’nı onaylaması ile özgür Bangsamoro için adımlar atıldı. Anlaşmaya göre Bangsamoro halkı doğal kaynaklarını kendi idare edeceği ve İslâmî usullere göre yönetilecek özerk bir yapıya sahip olacak.