Irak işgalinin 20'nci yılı

Tam 20 yıl önce, 20 Mart 2003'te ABD, Irak'a karadan bir işgal başlattı ve Başkan Saddam Hüseyin'in yönetimini sona erdirme ve petrol zengini ülkede olduğu iddia edilen kitle imha silahlarını (KİS) imha etme sözü verdi. ABD Başkanı George W Bush'un bir televizyon konuşmasında açıkladığı gibi, hava operasyonları önceki gece başlamıştı:

• "Bu saatte, Amerikan ve koalisyon güçleri Irak'ı silahsızlandırmak, halkını kurtarmak ve dünyayı savunmak için askeri operasyonların ilk aşamalarındalar. büyük tehlikeden."

Bununla birlikte, esas olarak Birleşik Krallık'tan gelen birlikler tarafından desteklenen ABD kuvvetleri hiçbir zaman kitle imha silahları bulamadı.

Ve Saddam yakalanmış, yargılanmış ve asılmış olmasına rağmen, ülke çatışmalarla derinden yaralanmış, ekonomik yıkım ve siyasi çalkantılarla gölgelenmiş ve İran ve Amerikan etkilerinin etkisi altında kalmaya devam ediyor. 200.000'den fazla Iraklı sivil ve 4.500 ABD askerinin öldürülmesi ve işgal sonucunda tüm bölgeyi saran kaos ve istikrarsızlıkla, bu savaşın en başta neden yürütüldüğüne dair sorular güçlü olmaya devam ediyor.

Savaş davası

ABD'li siyasetçiler ve ideologlar Irak'ın işgalinin temellerini olaydan yıllar önce atmaya başladılar. Saddam'ın petrol zengini komşusu Kuveyt'i 1990'da işgal etmesinden sonra, genç Bush'un babası ABD Başkanı George HW Bush, Irak'ta “liberal demokrasiyi” empoze etme niyetini ilan ederek, ABD'li neo-muhafazakar politikacılar için bir baraj kapısı açtı. Saddam devrilecek.

Savaşa gitme kararı, 2001'deki 11 Eylül saldırılarının yol açtığı güvenlik endişeleri tarafından yönlendirildi ve Irak ile bölgeyi liberalleştirmeye ve demokratikleştirmeye yönelik ideolojik saiklerle karıştırıldı.

• ABD önderliğindeki işgal, Saddam'ın devrilmesi için baskı yapan Batı'daki Iraklı sürgünlerle de yakından bağlantılıydı. Bununla birlikte, savaş sonrası dönemde, İran merkezli sürgünler, savaş sonrası Irak siyasetinden yararlanmayı ve hakim olmayı başardılar.

Saddam Hüsayin'in iktidarına son verildi

Amerikan, İngiliz ve diğer koalisyon güçleri 20 Mart 2003'te Irak'ı Kuveyt'ten işgal ederek düzenli Irak ordusunu hızla ezdi ve Saddam'ı iktidardan kovaladı. Üç hafta sonra, 9 Nisan'da ABD birlikleri Bağdat'ı ele geçirdi. Iraklı sivillerle birlikte, Bağdat'ın Firdevs Meydanı'ndaki Saddam'ın heykelini devirdiler.

1 Mayıs'ta Bush, USS Abraham Lincoln uçak gemisinde "görevin tamamlandığını" ilan etti ve Irak'taki büyük muharebe operasyonlarını sona erdirdi. ABD birliklerinin düzen getirmedeki başarısızlığının altını çizerek hızla ülke geneline yayılan kanunsuzluk, ABD hükümet yetkilileri tarafından ciddi olmadığı gerekçesiyle reddedildi.

Kitle imha silahları Hâlâ bulunamadı

• 2003 yılı sona ermeden ABD askerleri, Tikrit'teki çocukluk evinin yakınındaki bir delikte saklanan Saddam'ı yakaladı.

Saddam Hüsayin, bir Irak mahkemesi tarafından yargılandı ve toplu katliamlar ve insanlığa karşı suçlardaki rolü nedeniyle idam edildi. İdam için seçilen tarih olan 30 Aralık 2006, aynı zamanda Müslümanların Kurban Bayramı'nın da ilk günü, o zamandan beri tartışmalı.

• Saddam'ın yakalanmasından kısa bir süre sonra Bush yönetimi, Irak'ta kimyasal, biyolojik ve nükleer silah stoklarının varlığına ilişkin savaş öncesi iddialarının asılsız olduğunu kabul etti.

2005'te bir başkanlık komisyonu, Irak'ın kitle imha silahlarına ilişkin ABD istihbaratının tamamen kusurlu olduğu ve orada "bir zerre bile" kanıt olmadığı sonucuna vardı. Kaçanların ve Irak Ulusal Kongresi üyelerinin ifadelerinin ve ifadelerinin nihayetinde asılsız hesaplar olduğu bulundu.

Geçiş Dönemi

Mayıs 2003'te Geçici Koalisyon Otoritesi başkanı Paul Bremer, Irak ordusunu ve istihbarat servislerini dağıttı ve uzun süredir iktidarda olan Baas Partisi'nin hükümet kurma sürecine katılmasını yasakladı.

Karar, yüz binlerce eğitimli erkeği yabancılaştırdı ve ülkede onu yıllarca harap eden bir güvenlik ve yönetişim boşluğu yarattı.

• 2000'li yılların ortalarında ABD'den Irak yönetimine geçiş, on binlerce Iraklı'nın öldürülmesine, El Kaide liderliğindeki silahlı bir ayaklanmanın başlatılmasına, mezhepsel bir iç savaşın patlak vermesine ve nihayetinde IŞİD'in yükselişine tanık oldu.

Mezhepsel çatışmalar

Irak'taki Şii ve Kürt gruplara mezhepsel baskı yapmakla suçlanan Saddam'ın devrilmesinin ardından "Geçici Yönetim", ülkede etnik-mezhepsel bir denge oluşturmakla meşguldü.

Irak'ın 2003 sonrası ilk yönetim organı olan Irak Yönetim Konseyi'ni (IGC) seçmek ve ülkedeki Şii, Sünni ve Kürt grupları arasında orantılı hükümet temsili sağlamak için muhasasa veya mezhepsel kota sistemini kullandı. Sistem, 2003 sonrası Irak siyasetine yön veren partilere siyasi ve ekonomik güç verirken, muhasasa sisteminin en büyük sorunlarından biri, bugüne kadar Irak'ta ve bölgede yankısını sürdüren mezhepsel bölünmeleri derinleştirmesiydi.

Şiddet patlamalarına rağmen, Iraklılar 2005'te ilk tam dönem hükümetleri için oy kullandılar ve parlamentonun kontrolünü Şii çoğunluğa verdiler. 2005 yılında yeni bir anayasanın yürürlüğe girmesinden sonra kabul edilen yönetim sisteminde, başbakan Şii Müslüman çoğunluğun bir üyesiydi, konuşmacı Sünni idi ve cumhurbaşkanının büyük ölçüde törensel rolü bir Kürt tarafından üstlenildi.

Irak siyasetine yıllarca hakim olan ilk başbakan Nuri el Maliki'nin Tahran'la yakın bağları ve silahlı milislerle bağlantıları vardı. Hükümeti, mezhepçi ve otoriter politikaların olduğu bir dönemde iktidardaydı.

• Birbirini takip eden hükümetlerin Irak'ın Sünni nüfusuyla bir anlaşmaya varamaması ve yozlaşmış ve etkisiz devlet kurumlarının varlığı, ülke genelinde mezhepsel şiddetin artmasında kilit faktörlerdi. Şii dini lider Mukteda el-Sadr'ın takipçilerinin şiddeti güneyde artarken, Sünni isyanlar Anbar ve Felluce'de yoğunlaştı.

Bazıları, Sünni bölgelerde sert bir güvenlik müdahalesinin toplumdaki pek çok kişiyi radikalleştirdiğini ve bazılarının daha sonra IŞİD'i desteklediğini öne sürüyor. Diğerleri, bazı Sünnilerin artık Saddam döneminde olduğu gibi Irak'a hakim olmadıklarını asla kabul edemeyeceklerini söylüyor.

• 2011'de ABD birliklerinin geri çekilmesi bölgede bir güvenlik boşluğu bıraktığı için IŞİD hakimiyetini güçlendirdi. Sonunda 2014'te ülkenin büyük bir bölümünde sözde bir "halifelik" ilan etti ve ardından 2017'de bir kez daha ABD'nin de dahil olduğu meşakkatli bir askerî harekatın ardından büyük ölçüde yenilgiye uğradı.

İstikrarsızlık devam ediyor

Ekim 2019'da, 2003 sonrası Irak'taki en büyük protesto hareketi hükümeti devirdi ve parlamentoyu yeni bir seçim yasasını kabul etmeye zorladı. Güvenlik güçleri ve paramiliter gruplar ayaklanma sırasında 600'den fazla protestocuyu öldürdü ve o zamandan beri aktivistleri hedef almaya devam ediyor.

Ekim 2020'de koronavirüs kısıtlamalarının uygulamaya konulmasına kadar aylarca süren benzeri görülmemiş protestolar, birbirini izleyen hükümetler tarafından muhalefetin bastırılmasına ve reformu caydıran ve iç çatışma risklerini artıran siyasî partilerle bağlantılı paramiliterlerin kontrolüne yanıt olarak geldi.

Ancak günümüz Irak'ında hükümet, seçmenlerin oylarının yüzde 15'inden azını alan bir koalisyon tarafından kuruluyor.

Bu, birçok Iraklının, güçleri 2003 sonrası Irak iç savaşında en kötü şiddet olaylarından bazılarını gerçekleştirmekle suçlanan, kendini Irak milliyetçisi ilan eden Şii lider el-Sadr'ı desteklemesine yol açtı. Destekçileri ile rakip Şii gruplar arasında geçen Ağustos ayında yaşanan şiddet olayları 30 kişinin ölümüne neden oldu ve Irak'ın kaydettiği ilerlemelere rağmen, yeni bir çağ başlatması amaçlanan işgalden yirmi yıl sonra doğası gereği istikrarsız kaldığını açıkça ortaya koydu.