0

MECRA HAKKINDA // NEDİR, KİMDİR?

Orta Asya'yı dünyaya açan yazar: Cengiz Aytmatov

Mecra
MECRA
09 HAZİRAN 2023 , CUMA 13:35
Abone ol
Orta Asya'yı dünyaya açan yazar: Cengiz Aytmatov.
Orta Asya'yı dünyaya açan yazar: Cengiz Aytmatov.

Kırgızistan'ın küçük bir köyünde doğan Cengiz Aytmatov, 10 Haziran 2008'de, dünyaca meşhur bir yazar olmanın yanı sıra gazeteci, diplomat ve devlet adamı olarak gözlerini yumdu. Eserleri 176 dile çevrilen ve 128 ülkede yayımlanan Aytmatov, farklı ülkelerden 46 devlet ödülü aldı.

Aytmatov ailesinin 1930'ların başında çekilmiş fotoğrafı. Soldan sağa: Cengiz Aytmatov, babası Törekul, annesi Nagima ve küçük erkek kardeşi Ilgız.
Aytmatov ailesinin 1930'ların başında çekilmiş fotoğrafı. Soldan sağa: Cengiz Aytmatov, babası Törekul, annesi Nagima ve küçük erkek kardeşi Ilgız.

Türk dünyasının millî değeri kabul edilen, halkını eserleriyle dünyaya tanıtan ve eserleri 176 dile çevrilen dünyaca ünlü Kırgız yazar, gazeteci, diplomat ve devlet adamı Cengiz Aytmatov'un vefatının üzerinden 15 yıl geçti.

"Sovyetler Birliği'nin son yazarı" olarak da benimsenen Aytmatov, ülkesinde Kırgız millî edebiyat konusu denilince Manas Destanı'ndan sonra ilk akla gelen isimlerden oldu.

Aytmatov, devlet adamı Törekul Aytmatov ile Tatar asıllı öğretmen Nagima Aytmatov'un çocuğu olarak 12 Aralık 1928'de Kırgızistan'ın kuzeyindeki Talas bölgesinin Şeker köyünde dünyaya geldi.

Babası Törekul'un kariyeri dolayısıyla ailesiyle 1929'da Moskova'ya yerleşti. Ancak babasının 1937'de tutuklanması ve 5 Kasım 1938'de kurşuna dizilmesinin ardından Aytmatov, ailesiyle dedesi Hamza Abdulvaliyev'in Karakol şehrindeki evine taşındı.

Cengiz Aytmatov, 1946'da ailesiyle taşındığı Cambul şehrinde, Veteriner Teknik Okulu'nu birincilikle bitirdi.

Daha sonra eğitimine memleketinde devam eden Aytmatov, 1948'de girdiği Frunze Tarım Enstitüsü'nden 1953'te onur derecesiyle mezun oldu.

İlginizi çekebilirMâverâünnehir seferi
Ziraat Enstitüsü'nün sıralarında arkadaşlarıyla oturan genç Aytmatov, 1952.
Ziraat Enstitüsü'nün sıralarında arkadaşlarıyla oturan genç Aytmatov, 1952.

Bir yanda kıdemli hayvancılık uzmanı, öte yanda Sovyet Yazarlar Birliği üyesi

Usta edebiyatçı ilk kez 6 Nisan 1952'de savaş sonrası açlık ve sefalet çeken Japon çocuklarının yaşamlarını, Rus gazetesinde "Gazeteci Cyuda" adlı öyküde anlattı.

  • Hayvancılık Araştırma Enstitüsü'nde iş tecrübesi edinen kıdemli hayvancılık uzmanı Aytmatov, bir yandan da üne kavuştuğu eserleriyle 1957’de Sovyet Yazarlar Birliği'ne kabul edildi.
Cengiz Aytmatov, Kırgızistan'daki memleketi Şeker köyü yakınlarında, 1982.
Cengiz Aytmatov, Kırgızistan'daki memleketi Şeker köyü yakınlarında, 1982.

Aytmatov, yazarlık kariyerine başladığı Moskova'da, 1956'da girdiği Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü'nde Yüksek Edebiyat Kurslarını 1958'de tamamladı.

Lenin Ödülü'nün sahibi oldu

Ünlü Fransız şair Louis Aragon, Cemile’yi okuduktan sonra Aytmatov’un eserlerini Fransızcaya taşımış ve bu eseri Romeo ve Juliet ile kıyaslayarak “dünyanın en güzel aşk hikâyesi” yorumunda bulunmuştu.
Ünlü Fransız şair Louis Aragon, Cemile’yi okuduktan sonra Aytmatov’un eserlerini Fransızcaya taşımış ve bu eseri Romeo ve Juliet ile kıyaslayarak “dünyanın en güzel aşk hikâyesi” yorumunda bulunmuştu.

Aynı yıl kaleme aldığı "Cemile" adlı öyküsü Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızcaya çevrilmesiyle dünya çapında ün kazanan yazar, Edebi Kırgızistan Dergisi'nde editörlük görevini üstlendi, Pravda gazetesinin Kırgızistan'daki muhabiri olarak çalıştı.

Çalışmalarıyla 1963'te Lenin Ödülü'ne layık görülen Cengiz Aytmatov, "Gün Olur Asra Bedel" adlı ilk romanını 1980'de kaleme aldı.

İlginizi çekebilirYurdunu kaybeden adam: Cengiz Dağcı

Yazar, romanda kullandığı ve sonraları dünya çapında benimsenecek "mankurt" kavramıyla; tarihine küsen, geçmişini unutan, ailesine, mensup olduğu milletine, öz değerlerine yabancılaşan ve gayesi olmayan insanların mensup olduğu milletlere ikazda bulundu.

  • Toplumuna yabancılaşma olarak da kullanılan "mankurt" kavramı, dünyada benimsenirken, romanın adı da günlük yaşamda kullanılan bir söz haline geldi.

Ülkesini büyükelçi olarak temsil etti

Edebiyat dünyasının yanında siyasî hayatın da içinde olan yer alarak, Sovyetler Birliği parlamentosunda iki dönem milletvekilliği yaptı.

Cengiz Aytmatov'un Kırgızistan'ın vadilerinde ve Kazakistan bozkırlarında geçen kitapları; dünyaya, Asya'nın kalbinin kültürü, ruhu, gelenekleri ve manzaraları hakkında ender bir bakış açısı sağladı.
Cengiz Aytmatov'un Kırgızistan'ın vadilerinde ve Kazakistan bozkırlarında geçen kitapları; dünyaya, Asya'nın kalbinin kültürü, ruhu, gelenekleri ve manzaraları hakkında ender bir bakış açısı sağladı.
  • Yazar Aytmatov, Sovyet Birliği'nin eski Devlet Başkanı ve son lideri Mihail Gorbaçov'un danışmanlığını yapan beş kişiden biri oldu.

Kırgızistan'ın kurucu Cumhurbaşkanı tarafından 1996'da UNESCO temsilciliğine "kültür elçisi" sıfatıyla atanan Aytmatov ayrıca, Mart 2008'e kadar Kırgızistan'ın Fransa, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda büyükelçiliği görevlerinde bulundu.

Cengiz ve Maria Aytmatov çiftinin 3 erkek ve bir kız çocuğu oldu.
Cengiz ve Maria Aytmatov çiftinin 3 erkek ve bir kız çocuğu oldu.

Eserleri tüm dünyada çok sevildi

Aytmatov; Zorlu Geçit (1956), Yüz Yüze (1957), Cemile (1958), İlk Öğretmenim (1962), Toprak Ana (1963) Dağlar ve Bozkır Masalları (1963), Elveda Gülsarı (1966), Selvi Boylum Al Yazmalım (1970), Beyaz Gemi (1970), Fuji Dağı'nın Tepesi (1973), Gün Olur Asra Bedel (1980), Cengiz Han'a Küsen Bulut (1990) adlı unutulmaz birçok esere imza attı.

AB, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinin Kırgız delegeliğini üstlenen Aytmatov, "Ebedi Nişanlı-Dağlar Devrildiğinde" isimli son romanını 2007'de kaleme aldı.
AB, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinin Kırgız delegeliğini üstlenen Aytmatov, "Ebedi Nişanlı-Dağlar Devrildiğinde" isimli son romanını 2007'de kaleme aldı.
Usta yazarın eserleri 176 dile çevrildi, 128 ülkede yayımlandı.

Cengiz Aytmatov, Hindistan Javaharlal Nehru Ödülü, Japonya Doğu Felsefesi Enstitüsü Akademi Ödülü, Avusturya Avrupa Edebiyatı Devlet Ödülü, Kırgızistan Devlet Kahramanı Ödülü, Friedrich Rueckert Ödülü, Alexender Men ve Leo Kopelev Ödülleriyle birlikte farklı ülkelerden 46 devlet ödülü aldı.

  • Kırgızistan’ın millî yazarı Cengiz Aytmatov dünyaya sadece Kırgız edebiyatını tanıtmamış aynı zamanda Kırgızların bir millet olduğunun bilinmesi ve hatırlanması için de çalışmalarda bulunmuştur.


Eserlerinin neredeyse tamamını Kırgız edebiyatından efsanelerle ve benzetmelerle dolduran Aytmatov, Kırgızistan’ın dünyaya açılan bir kapısı vazifesi görmüştür.
Eserlerinin neredeyse tamamını Kırgız edebiyatından efsanelerle ve benzetmelerle dolduran Aytmatov, Kırgızistan’ın dünyaya açılan bir kapısı vazifesi görmüştür.

79 yaşında vefat etti

Rus televizyon kanalının belgesel çekimleri için 2008'de Tataristan'a giden Aytmatov, başkent Kazan'da ani böbrek rahatsızlığı geçirdi. Tedavi için götürüldüğü Almanya'da 10 Haziran 2008'de 79 yaşındayken hayatını kaybetti.

İlginizi çekebilirTanrı Dağları eteklerinde unuttuklarımız
"Sovyetler Birliği'nin son yazarı" olarak da benimsenen Aytmatov, ülkesinde Kırgız millî edebiyat konusu denilince Manas Destanı'ndan sonra ilk akla gelen isimlerden oldu.
"Sovyetler Birliği'nin son yazarı" olarak da benimsenen Aytmatov, ülkesinde Kırgız millî edebiyat konusu denilince Manas Destanı'ndan sonra ilk akla gelen isimlerden oldu.
  • Aytmatov'un cenazesi, vasiyeti üzerine, 14 Haziran'da, babası ile birlikte Stalin döneminde kurşuna dizilen 138 aydının mezarının bulunduğu Tanrı Dağları eteğindeki Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi'ne defnedildi.
10 Haziran 2008'de, 79 yaşındayken hayatını kaybeden büyük yazarın cenazesi, Tanrı Dağları eteğindeki Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi'ne defnedildi.
10 Haziran 2008'de, 79 yaşındayken hayatını kaybeden büyük yazarın cenazesi, Tanrı Dağları eteğindeki Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi'ne defnedildi.

Yazarın eşi Maria Aytmatov da 4 Nisan 2021'de Bişkek'te tedavi gördüğü hastanede yeni tip koronavirüs (Kovid-19) nedeniyle 79 yaşında vefat etti ve Ala-Arça Devlet Mezarlığı'nda toprağa verildi.