Matbaadan öncesi ve sonrası herkesin malumu olan basın yayın sektöründe Türkiye, masaüstü yayıncılıkla 1989’da tanışıyor. Apple firmasının ürettiği Macintosh ilk defa Cumhuriyet gazetesinde kullanıyor ve böylelikle Babıâli’de gazete basım teknolojisi bir dönüm noktasına ulaşıyor. Yayıncılık da basına benzer şekilde 80’lerin sonlarında tipodan ofsete geçilerek yayınevlerinin masaüstü yayıncılık dedikleri, bilgisayarla dizgi ve sayfa düzeni yapmaya yöneliyor. 95’te dünyanın en büyük çevrimiçi kitap satan sitesi olarak kurulan Amazon.com, e-kitap okuma aletleriyle de bu ticareti büyüterek e-ticaret kavramına yeni bakış açıları getiriyor ve okuma biçimlerini yönlendiriyor. Türkiye’deki ilk çevrimiçi kitap satış sitesi idefix.com da 2010’da aynı şekilde kuruluyor ancak e- kitap dışında idefix gelirlerinin çoğunubasılı kitaplardan sağlıyor.^[1]

90’lı yılların ikinci yarısından itibaren dijital alanda büyük bir atak başlıyor ve bu alandaki gelişme baş döndürücü bir hızla devam ediyor. Dijitalleşen yayıncılık anlayışı, kitabın elle yazdırıldığı ve sonrasında kurşun kalıplarla matbaada dizildiği günlere göre oldukça yeni ve kullanışlı bir format. Uzman yayıncılar ve birliklerin daha sağlıklı, kullanışlı, ekonomik ve ulaşılabilir olduğunu söyledikleri bu e-yayıncılık formatı; kitap basım, yayın, dağıtım, satış süreçlerinin yanında okuma biçimlerini de etkiliyor. Artık daha fazla kitap daha hızlı şekilde okuyucuyu karşılıyor. Peki, bu gelişmelerin kitap okuma oranları ve kitap satışlarıyla bir alakası var mı, bu hâlâ tartışmaya açık bir konu.

Çok satan kitap listeleri manipülatif

Yayıncılarla yaptığım görüşmeler ve araştırmalarım sonucu gördüm ki, yayıncılık sektörü ve yayıncılık dünyasında tüm kitap satış mecralarından derlenen ve okurlara sunulan çok satan kitapların mevcut bir listesi yok. Yayınevleri pazarın agresif tutumlarını bildiğinden satış ve pazarlama tekniklerini ortaya çıkaracak satış bilgilerini paylaşmıyor ya da manipülatif bir sistemle öne çıkarmak istedikleri kitapları çok satan gösterirken çok sattığı ortada olan kitapların verilerini de yayın politikaları gereği açıklamak istemiyorlar. Bu sebeple Türkiye’de çok okunanlar listeleri sağlıklı değil.

Her ne kadar gerek bağımsız ve/veya butik kitapçılarda gerek zincir kitap mağazaları bünyelerinde yer alan çok satanlar raflarında gerek online mecralarda okur tarafından ilgi gören kitaplarla ilgili fikir ediniyorsak da tüm bu bilgileri derleyen sağlıklı bir mecra, platform yok. Resmi bir veri de maalesef bulunamıyor. Elimizde tüm bağımsız kitapçılar, sahaflar, kitap dükkanları ve zincir kitap mağazaları toplamında hibrit bir veri olmamasına rağmen okurun genel eğilimine dair fikir verecek gözlem ve analizi kitap satış noktaları, yayıncılar, online ve yerel satış sitelerini inceleyip, yayıncılarla konuşarak derlediğimiz bir sayfa hazırladık. Bu yazıda, Türkiye’de 2024 yılında en çok satan kitapları inceleyerek öne çıkan kitapları irdeleyeceğiz.

Çok şaşırtan kategori: kişisel gelişim

Çok satanlar listesinde daima klasiklerin yer aldığı gözlenirdi ancak son yıllara göre listelerde fark yaratan kategori kişisel gelişim oldu. 2024 yılı boyunca kitap dünyasında büyük bir hareketlilik yaşandı. Okuyucular, yıl boyunca farklı türlerde en çok satan kitapları okuma fırsatı buldular. Rezonans Kanunu, Gece Yarısı Kütüphanesi ve Seni Yoran Her Şeyi Bırak psikoloji, duygusal derinlik ve kişisel gelişim konularını işleyen kitaplar olarak yetişkin okurların favorileri arasında yer aldı.

2024’ün çok satan verilerinde roman önde

Kitap okuma oranları ve satışlar arasında paralellik yok. 2024 TÜİK ve Yayıncılar Birliği verilerine göre, toplumun yalnızca %27’si kitap okudu. En az okuyan grup 65 yaş üzeri bireyler oldu. E-ticaret platformunda ise çocuk kitaplarının satışının yükselmişdurumda. En çok tercih edilen kitap türü; roman. Kitap türleri bazında yapılan analizlere göre, toplumda en çok tercih edilen kitaplar %42 oranıyla roman, öykü ve şiir kategorisinde yer alıyor.^[2]

YAYFED 2024 bandrol verilerini detaylı bir şekilde kamuyla paylaştı. Kâğıt fiyatlarının artışı ve pandeminin ardından büyüyen yayıncılık sektörü, 2024 yılını 413 milyon 860 bin 263 kitap üretimiyle tamamladı. 2023 yılına kıyasla üretim 13 milyon 519 bin 686 adetlik (%3,38) bir artışla gerçekleşti. Edebiyatın payı yüzde 13,6 çocuk ve ilk gençlik kitapları yüzde 15, olarak gözüküyor. Yukarıda bahsettiğimiz gibi Edebiyatta en çok üretim roman türünde yapılıyor. 8.641 çeşit yeni roman, 3.622 yeni şiir kitabı, 2.524 yeni öykü kitabı yayınlandı. 2024’de üretilen 56 milyob 99 bin beş yüz yedi adet edebiyat eserinin 43 milyon 20 bin 56 adedi roman türünde. 4 milyon 873 bin 643 adeti öykü kitabı ve 2 milyon 971 bin 71 adet şiir kitabı üretildi. Öykü türüne gösterilen ilgi de de alaka artıyor.^[3]

Son veriler ışığında Türkiye en çok ne okudu

2024’te en çok satış yapan yazarlar listesinde zirveyi Pierre Franckh aldı. Franckh’in Rezonans Kanunu yıl boyunca en çok aratılan ve en fazla satılan kitap olarak kayıtlara geçti. Franckh’i Matt Haig’in Gece Yarısı Kütüphanesi takip etti. 2024 yılı, çıkış yapan kitaplar açısından da hareketliydi. Bir polisiye roman olan Ahmet Ümit’in Yırtıcı Kuşlar’ı, Sally Roney’in tüm dünyada ilgi gören modern ilişkilerin ve iç dünyamızın karmaşıklığını anlattığı Intermezzo ve Matt Haig’in zorluklarla başa çıkma yolunu gösterdiği Hayat İmkânsız eserleri yılın dikkat çeken kitaplarından oldu. İhsan Oktay Anar’ın Puslu Kıtalar Atlas’ı çok satanlar arasına yeniden girme şansı buldu. Ketebe Yayınları 2024 yılında çok satan kitap listesine Cengiz Aytmatov’un beş eseri ve Türk romancılığının kült ismi Kemal Tahir'in iki kitabıyla dâhil oldu. Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi ve Kemal Tahir’in Esir Şehrin İnsanları’nın yanında Taha Kılıç’ın Dil ve İşgal kitabı çok sattı. Timaş Yayın Grubu’ndan bu sene en çok satan kitap Nurullah Genç’in Başarı Bedel İster kitabı oldu. Profil Kitap 2024’ün çoksatanlarını ise; Büyük Duygular, Ölümden Sonra Yaşam, Gerçeğin Güzel Huyu Rumi, Stresten Huzura kitapları oluşturdu.

Hwang Bo-Reum’un Hyunam-Dong Kitabevi (Athica yay.), Baek Sehee’nin Ölmek İstiyorum Ama Tteokbokki de Yemek İstiyorum’u (Nova Yay.), Michiko Aoyama’nın Aradığın Şey Kütüphanede Saklı (Domingo Yay.), Daniel Keyes’in Algernon’a Çiçekler (Koridor Yay.), Holly – Stephen King (Altın Kitaplar), Elif Şafak’ın Kayıp Ağaçlar Adası (Doğan Kitap) ve bu yılın Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Han Kang’ın Vejeteryan’ı (April Yay.) da çok satanlar listelerinde yer aldı. Dizisi çekilerek bu sene öne çıkan Gabriel Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık’ı da (Can Yay.) yine bu listeye girdi.

Türk yazarlarından 4 Gün 3 Gece’yle Ayşe Kulin (Everest yay), Salkım Sokak No:3’le İclal Aydın (Artemis yay.), her sene öne çıkan Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna (YKY) da çok satanlar listelerinde yer aldılar.

Bu listede öne çıkan diğer kitaplar şöyle: Atomik Alışkanlıklar, (Pegasus Yay.); Kendime Düşünceler: Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, (İş Bankası Kültür Yay.); İnsanlığımı Yitirirken, (İthaki Yay.); Martin Eden, Modern Klasikler Serisi, (İş Bankası Kültür Yay.); Cumhuriyet’in İlk Sabahı, (Kronik Kitap); Hyunam-Dong Kitabevi, (Athica yay.); Mutlu Yaşam Üzerine – Yaşamın Kısalığı Üzerine, (İş Bankası Kültür Yay.); Kızıl Veba, (İş Bankası Kültür Yay.).

Çok satanlar PR etkisi altında

Tüm bu veriler ışığında yayıncılık sektöründe bir genişleme söz konusu. Türkiye yayınlanan kitaplara karşı duyarsızlık göstermiyor. Aksine internet ve sosyal medyanın yaygınlığı satış oranlarını etkilemiş durumda. Bununla birlikte daima oranı az sayıda olan bilinçli okur tercihlerini dışarıda tutarsak kitap tercihlerinde okuru yönlendiren PR çalışmalarının etkisi artık daha çok hissediliyor. Artık iyi bir tanıtımla, dizi ve filmlere uyarlanan kitaplarla, toplumun gidişatına yönelik sondajlanan ihtiyaçlar etkili kullanıldığında bir kitabı çok okunan kitaba dönüştürmek kolay. Agresif satış pazarlama ve reklamın girdiği piyasada küçük ölçekli yayıncıların kitaplarını öne çıkarmaları her geçen gün zorlaşıyor. Çok satan listelerinde butik yayınevlerini ve niş işleri göremiyoruz. Bunun dışında iyi yayınevlerinin sene boyunca ortaya çıkardığı birçok kaliteli iş de listelerin gerisinde kalabiliyor.

Bunca görsellik ve dijitalleşme çağına rağmen roman türünün iktidarını henüz diğer türler sarsabilmiş değil. Roman türü çok satmaya devam ediyor. Kişisel gelişim ve çocuk kitapları, psikolojik kitaplar da son yıllarda yükselişe devam eden türlerden. Oldukça büyüyen reklam ve pazarlama stratejilerinin yanı sıra şaşırtıcı olan Türkiye’de hâlâ okuma oranının satış rakamlarının gerisinde kalması.

• ^[1] Işıl Çobanlı Erdönmez, “Türkiye’de Yayıncılık Politikalarının Dönüşümü Üzerine Bir Örnek: E-Yayıncılık”, https://dergipark.org.tr/en/do...
• ^[2] “2024’te en çok çocuklar kitap okudu” https://www.dunya.com/dunya-ki...
• ^[3] “2024 yılı bandrol verileri açıklandı” https://www.yayfed.org/2024-yi...