Afganistan topraklarında bir Britanya Mezarlığı
Büyük İskender'den Moğollara, Sovyetler Birliği'nden Büyük Britanya İmparatorluğu ve son olarak ABD'ye kadar büyük güçlerin işgallerine karşı gösterdiği güçlü direniş nedeniyle "İmparatorluklar Mezarlığı" olarak adlandırılan Afganistan'ın, merkezinde bulunan Britanya Mezarlığı, direnişlerle dolu tarihinin izlerini yansıtıyor.
1-15
Başkent Kabil'in Şir Pur Mahallesi'nde bulunan Britanya Mezarlığı, 1879'da II. İngiliz-Afgan Savaşı'nda ölen İngiliz askerlerini defnetmek amacıyla Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'nda kullanılan eski mezarlığın üzerine yeniden inşa edildi.
2-15
Mezarlığın içi, yüksek duvarlarla çevrili olması nedeniyle dışarıdan görülemiyor. Giriş kapısının yanındaki duvarda, yerden yaklaşık 3 metre yükseğe asılan ve "Britanya Mezarlığı" yazısının olduğu küçük tabela ise dikkatli bakmadıkça yoldan geçenlerin ilgisini çekmiyor. Mezarlığın önünden geçen yola, "Şehit Yolu" adı verilmişse de bugün mezarlık duvarının dış kısmı özel okul ve araba tamircisi gibi çeşitli iş kollarından işletmelerin reklam yazılarıyla dolu.
3-15
Burada 1839-1842 ile 1878-1880 yıllarındaki I. ve II. İngiliz-Afgan Savaşlarında yaşamını yitiren 158 İngiliz asker, diplomat ve aile fertlerinin naaşlarının gömülü olduğu tahmin ediliyor.
4-15
Ancak 150-170 yıl öncesine ait, isimleri dahi bilinmeyen bu kişilerin mezarları artık gözle görülemez durumda. Daha sonraki süreçlerde ise mezarlığa Afganistan'da yaşamını yitiren farklı milletlerden Hristiyanların naaşları defnedilmiş. Bu nedenle, bugün Britanya Mezarlığı "Yabancılar Mezarlığı" veya yerel dilde "Kabr-e Gora" olarak da adlandırılıyor.
5-15
Hâlihazırda Britanya Mezarlığı'nda mermer kaplı 130'a yakın kabir yer alıyor. Mezarlar, en eskisi 1940'lardan günümüze uzanan süreçte Afganistan'da yaşamını yitiren asker, araştırmacı, mühendis, gezgin, bilim adamı, yazar, sivil toplum kuruluşu çalışanı olmak üzere muhtelif alanlarda vazifede bulunmuş insanların naaşlarını içeriyor. Bu kişilerin kimisi öldürülmüş kimisi de kaza ya da doğal nedenlerle yaşamını yitirmiş.
6-15
Bazı mezar taşlarında İngilizce ve Farsça övgü ifadeleri, şiirler ya da kutsal kitaplardan ayetler yazılı.
7-15
Mezarlıkta, Afganistan'da faaliyet gösteren bir yardım kuruluşunda çalışırken 2008 yılında Taliban tarafından Kabil'de "Afganistan'da Hristiyanlığı telkin eden bir kurumda çalışıyordu." iddiasıyla suikasta kurban giden İngiliz-Güney Afrika vatandaşı Gayle Williams'ın naaşı da bulunuyor.
8-15
Danimarkalı gezgin ve antropolog Henning Haslund Christensen (1896-1948) ile İngiliz-Macar Sir Aurel Stein (1862-1943) de Afganistan'da çalışmalarını sürdürürken yaşamını yitirip burada gömülenler arasında yer alıyor.
9-15
Mezarlık duvarlarının iç kısımlarında, 2001-2021 döneminde ABD işgali boyunca çatışmalar nedeniyle yaşamını yitiren ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, İspanya, Güney Afrika, Kanada gibi koalisyon güçlerine ait askerlerin anısına asılan mermer plakalar yer alıyor.
10-15
Plakalarda, askerlerin isimleri ve ölüm tarihleri yazıyor ve onlardan övgü ile bahsediliyor. Ancak bunlar işgal boyunca yaşamını yitiren yabancı askerlerin çok az bir kısmını oluşturuyor.
11-15
Sadece İngiliz askerlerin anısına asılan 13 mermer plakada, 400'ü aşkın askerin adı yazılı. Bunun dışında bir plakada da Afganistan'da yaşamını yitiren 13 gazetecinin adı yer alıyor.
12-15
Duvarın bir bölümünde Rusça yazılı anı plakaları göze çarpıyor. Burada da 1979-1989 döneminde Sovyetler Birliği işgali sırasında yaşamını yitiren askerlerin adları ve ölüm tarihleri bulunuyor. Rusça yazılı bir mezar taşında, 1917'deki Rus devriminden kaçıp Afganistan'da hayatını kaybeden bir Kazak'ın gömülü olduğu anlaşılıyor. Mezar taşında, Rusça "Allah'a şükür ki Kazak'ız." yazıyor.
13-15
Mezarlığın bakım masrafları, Taliban sonrası ülkeden ayrılan İngiltere'nin Kabil Büyükelçiliği tarafından karşılanıyor.
14-15
Son iki yüzyılda Britanya İmparatorluğu ile Afganistan arasında 3 kanlı savaş vuku buldu. 1839-1942 yıllarında Britanya İmparatorluğu Afganistan'ı işgal etti ancak Afganlar tarafından şiddetli bir direnişle karşılaşınca geri çekildi. 1878-1880 yıllarında Afganistan'ı yeniden işgal eden Britanya, Afganistan'ın o dönemki yönetimi üzerinde güçlü etki sahibi oldu. Son olarak, Britanya etkisini kırmak üzere Afganistan'ın o dönemki lideri Emanullah Han 1919'da İngilizlere karşı savaş başlattı ve Peşaver şehrini kontrolüne aldı. İngilizlerin karşı saldırıları sonucu Afgan Emirliği ağır kayıplar verdi ve taraflar arasında Revalpindi Anlaşması imzalandı. Bu anlaşma ile Britanya İmparatorluğu Afganistan'ın tam bağımsızlığını tanıdı.
15-15
